Ανεκτική κοινωνία σημαίνει προφανώς ανοχή απέναντι στις ιδέες του άλλου· όμως δεν ιδρύεται ανοχή εάν κυκλοφορώ με μια σημαία, ένα σταυρό, ένα σφυροδρέπανο, μια σβάστικα χαραγμένη στο κούτελο.
Σπεύδω να διατυπώσω τη βαθιά αυτή πίστη μου, στην οποία καταφεύγω κάθε φορά που στέκομαι αμήχανος μπροστά στα εξαιρετικά περίπλοκα ζητήματα τα οποία σχετίζονται με τη σημερινή πολυπολιτισμική κοινωνία, με τη θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία της έκφρασης κτλ. Τελευταία μου αφορμή, η μπούρκα και η απαγόρευσή της στο Βέλγιο ή σύντομα, όπως φαίνεται, στη Γαλλία, ένα πρόβλημα που δεν ....
Σπεύδω να διατυπώσω τη βαθιά αυτή πίστη μου, στην οποία καταφεύγω κάθε φορά που στέκομαι αμήχανος μπροστά στα εξαιρετικά περίπλοκα ζητήματα τα οποία σχετίζονται με τη σημερινή πολυπολιτισμική κοινωνία, με τη θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία της έκφρασης κτλ. Τελευταία μου αφορμή, η μπούρκα και η απαγόρευσή της στο Βέλγιο ή σύντομα, όπως φαίνεται, στη Γαλλία, ένα πρόβλημα που δεν ....
...... θ’ αργήσει να γίνει και δικό μας και που δεν θα ’πρεπε, όπως έγραφα στο προηγούμενο, να μείνει στα χέρια του Λάος και των συγγενών δυνάμεων ή της λάιφστάιλ δημοσιογραφίας.
Θα μας απασχολήσει σίγουρα πολύ το θέμα, όπου σε πρώτο αλλά δικαίως προβεβλημένο επίπεδο ο φυλετικός και εθνοτικός ρατσισμός δίνει τη θέση του στον θρησκευτικό και γενικότερα πολιτισμικό ρατσισμό, γεγονός που συσκοτίζει τους όρους του προβλήματος. Ενός προβλήματος που μοιάζει να θεμελιώνεται σε αντιφάσεις, καθώς ένα σύμβολο αλλά και υλικό μέσο καταπίεσης της γυναίκας –και άρα καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων– στο εσωτερικό του ισλαμικού κόσμου, γίνεται σύμβολο απελευθερωτικό στο εσωτερικό του δυτικού πια κόσμου. Μοιάζει δηλαδή βασική αντίφαση το ότι στον ισλαμικό κόσμο και στο πεδίο μάλιστα της μάχης, στο Αφγανιστάν λ.χ., ο αγώνας για την ελευθερία αλλά και την αξιοπρέπεια περνάει μέσα και από την αποτίναξη του ζυγού της μπούρκας, ενώ στη σχετική ασφάλεια του δυτικού κόσμου η ίδια μπούρκα φοριέται οικειοθελώς σαν σύμβολο πάλι ελευθερίας και αξιοπρέπειας.
Για την ώρα, και στο βαθμό που ο προβληματισμός σκοντάφτει στα περί ελεύθερης επιλογής, θα περιοριστώ στο ερώτημα αν η ελεύθερη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) επιλογή της μπούρκας μπορεί θεωρητικά να είναι περισσότερο σεβαστή από την ελεύθερη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) επιλογή λ.χ. της αναγραφής του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες, για να θυμηθούμε τα πιο πρόσφατα δικά μας.
Και τότε θα είναι αντιφατικό να αγωνίζεται κανείς για την αφαίρεση των θρησκευτικών συμβόλων από δημόσιους χώρους, εν ονόματι ακριβώς της θρησκευτικής ελευθερίας και της προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, και από την άλλη να δέχεται την προβολή θρησκευτικών συμβόλων, πάλι εν ονόματι της θρησκευτικής ελευθερίας κτλ.
Όμως, έτσι κι αλλιώς η ελεύθερη επιλογή στομώνει την όποια συζήτηση, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην αποδοχή λ.χ. της σαρίας ή της κλειτοριδεκτομής. Πάμε γι’ αυτό πολύ πιο πίσω απ’ τη συζήτηση περί ελευθεριών, στη θεμελίωση της ανεκτικής κοινωνίας.
Έχει έτσι νόημα να προσεγγίσουμε το θέμα, όπως είχα ήδη αναγγείλει, εμπειρικά. Και ιδού, τις μέρες που βολόδερνα γύρω από το τόσο ζόρικο θέμα μου, μου ’ρθε ολοζώντανο παράδειγμα ο Νίκος, από το κολυμβητήριο όπου τρέχω για να συνεφέρω τη διαλυμένη μέση μου, ένα ενθουσιώδες, πρόσχαρο νέο παιδί, που σπεύδει κάθε φορά να με χαιρετήσει διά χειραψίας και πάντα στον πληθυντικό –«αλίμονο, πρέπει να υπάρχει σεβασμός», επιμένει και με τσακίζει! Εμφανίστηκε λοιπόν τις προάλλες κι έτρεξε όπως πάντα να με χαιρετήσει, ο Νίκος, δεν το είπα απ’ την αρχή, έχει απ’ τα πρόσωπα που λάμπουν ολόκληρα όταν χαμογελούν, και, το κυριότερο, που χαμογελούν με τα μάτια· αλλά τη φορά αυτή το ρήμα «λάμπω» ήταν ιδιαίτερα φτωχό: ο Νίκος είχε ορκιστεί την προηγουμένη στην ιδιαίτερα απαιτητική ειδικότητά του στο πολεμικό ναυτικό, όπου μπήκε μόλις πέρσι, και από Σεπτέμβρη, όπως μου είπε με την ίδια πάντοτε λάμψη, ήλπιζε πως θα πάει στους ΟΫΚάδες. Σχεδόν συγκινήθηκα απ’ τη χαρά του, την ίδια στιγμή που μου ’ρθαν στο μυαλό οι ΟΫΚάδες στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου, με τα ρατσιστικά συνθήματά τους. Μου ’ρθε να βάλω τα γέλια, με τη συγκατάβαση, αν θέλετε, της ηλικίας μου, μου φαινόταν κάπως παράξενο που τίποτα δεν άλλαζε απ’ την εικόνα του μικρού μου φίλου και μελλοντικού Οϋκά! Σκέφτηκα απλώς πώς θα ’ταν, αν απ’ την πρώτη φορά που μου ’πιασε κουβέντα είχε στο μέτωπο τη σφραγίδα του Οϋκά.
Έτσι όπως ένα πιο παλιό παράδειγμα που φύλαγα, πάλι από το κολυμβητήριο. Όταν μια μέρα εμφανίστηκε ένας γιγαντόσωμος τύπος με κάτι απίστευτες συνθέσεις τατουάζ στα μπράτσα, και ήρθε και βούτηξε κατά σύμπτωση στην πλαϊνή διαδρομή και κάποια στιγμή ανταλλάξαμε και δυο κουβέντες. Τις μόνες. Επειδή είχα δει αυτό που ήθελε να δούμε όλοι, την ταυτότητά του πάνω στα αριστοτεχνικότατα, είν’ η αλήθεια, τατουάζ του. Που απεικονίζουν, μετράτε, αν δεν ξεχνάω κιόλας κάτι: στο ένα μπράτσο την ελληνική σημαία, το άστρο της Βεργίνας, τον Παρθενώνα και την ασπίδα του Λεωνίδα· στο άλλο, τον δικέφαλο αϊτό, την Αγια-Σοφιά, και τον Παλαιολόγο με πλήρη στολή, ασπίδα, σπάθα κτλ.!
Περί ανεκτικής κοινωνίας ο λόγος. Που αλλιώς, αν κυκλοφορούσαμε ο καθένας με την πολιτικοϊδεολογική, θρησκευτική, ποδοσφαιρική, σεξουαλική κτλ. ταυτότητα στο μέτωπο γραμμένη, θα ήταν κοινωνία αυτιστική, ή δεν θα ’ταν καν κοινωνία, αφού η κοινωνικότητά μας δοκιμάζεται, ελέγχεται –και μόνο έτσι ιδρύεται, υπάρχει– μέσα από ένα τεράστιο πλέγμα απαγορεύσεων, απώθησης, κατάργησης επιθυμιών και παρορμήσεων, περιστολής εντέλει ελευθεριών.
Τόσο σύνθετα αλλά και τόσο απλά.
Θα μας απασχολήσει σίγουρα πολύ το θέμα, όπου σε πρώτο αλλά δικαίως προβεβλημένο επίπεδο ο φυλετικός και εθνοτικός ρατσισμός δίνει τη θέση του στον θρησκευτικό και γενικότερα πολιτισμικό ρατσισμό, γεγονός που συσκοτίζει τους όρους του προβλήματος. Ενός προβλήματος που μοιάζει να θεμελιώνεται σε αντιφάσεις, καθώς ένα σύμβολο αλλά και υλικό μέσο καταπίεσης της γυναίκας –και άρα καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων– στο εσωτερικό του ισλαμικού κόσμου, γίνεται σύμβολο απελευθερωτικό στο εσωτερικό του δυτικού πια κόσμου. Μοιάζει δηλαδή βασική αντίφαση το ότι στον ισλαμικό κόσμο και στο πεδίο μάλιστα της μάχης, στο Αφγανιστάν λ.χ., ο αγώνας για την ελευθερία αλλά και την αξιοπρέπεια περνάει μέσα και από την αποτίναξη του ζυγού της μπούρκας, ενώ στη σχετική ασφάλεια του δυτικού κόσμου η ίδια μπούρκα φοριέται οικειοθελώς σαν σύμβολο πάλι ελευθερίας και αξιοπρέπειας.
Για την ώρα, και στο βαθμό που ο προβληματισμός σκοντάφτει στα περί ελεύθερης επιλογής, θα περιοριστώ στο ερώτημα αν η ελεύθερη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) επιλογή της μπούρκας μπορεί θεωρητικά να είναι περισσότερο σεβαστή από την ελεύθερη (εντός ή εκτός εισαγωγικών) επιλογή λ.χ. της αναγραφής του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες, για να θυμηθούμε τα πιο πρόσφατα δικά μας.
Και τότε θα είναι αντιφατικό να αγωνίζεται κανείς για την αφαίρεση των θρησκευτικών συμβόλων από δημόσιους χώρους, εν ονόματι ακριβώς της θρησκευτικής ελευθερίας και της προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων, και από την άλλη να δέχεται την προβολή θρησκευτικών συμβόλων, πάλι εν ονόματι της θρησκευτικής ελευθερίας κτλ.
Όμως, έτσι κι αλλιώς η ελεύθερη επιλογή στομώνει την όποια συζήτηση, καθώς μπορεί να οδηγήσει στην αποδοχή λ.χ. της σαρίας ή της κλειτοριδεκτομής. Πάμε γι’ αυτό πολύ πιο πίσω απ’ τη συζήτηση περί ελευθεριών, στη θεμελίωση της ανεκτικής κοινωνίας.
Έχει έτσι νόημα να προσεγγίσουμε το θέμα, όπως είχα ήδη αναγγείλει, εμπειρικά. Και ιδού, τις μέρες που βολόδερνα γύρω από το τόσο ζόρικο θέμα μου, μου ’ρθε ολοζώντανο παράδειγμα ο Νίκος, από το κολυμβητήριο όπου τρέχω για να συνεφέρω τη διαλυμένη μέση μου, ένα ενθουσιώδες, πρόσχαρο νέο παιδί, που σπεύδει κάθε φορά να με χαιρετήσει διά χειραψίας και πάντα στον πληθυντικό –«αλίμονο, πρέπει να υπάρχει σεβασμός», επιμένει και με τσακίζει! Εμφανίστηκε λοιπόν τις προάλλες κι έτρεξε όπως πάντα να με χαιρετήσει, ο Νίκος, δεν το είπα απ’ την αρχή, έχει απ’ τα πρόσωπα που λάμπουν ολόκληρα όταν χαμογελούν, και, το κυριότερο, που χαμογελούν με τα μάτια· αλλά τη φορά αυτή το ρήμα «λάμπω» ήταν ιδιαίτερα φτωχό: ο Νίκος είχε ορκιστεί την προηγουμένη στην ιδιαίτερα απαιτητική ειδικότητά του στο πολεμικό ναυτικό, όπου μπήκε μόλις πέρσι, και από Σεπτέμβρη, όπως μου είπε με την ίδια πάντοτε λάμψη, ήλπιζε πως θα πάει στους ΟΫΚάδες. Σχεδόν συγκινήθηκα απ’ τη χαρά του, την ίδια στιγμή που μου ’ρθαν στο μυαλό οι ΟΫΚάδες στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου, με τα ρατσιστικά συνθήματά τους. Μου ’ρθε να βάλω τα γέλια, με τη συγκατάβαση, αν θέλετε, της ηλικίας μου, μου φαινόταν κάπως παράξενο που τίποτα δεν άλλαζε απ’ την εικόνα του μικρού μου φίλου και μελλοντικού Οϋκά! Σκέφτηκα απλώς πώς θα ’ταν, αν απ’ την πρώτη φορά που μου ’πιασε κουβέντα είχε στο μέτωπο τη σφραγίδα του Οϋκά.
Έτσι όπως ένα πιο παλιό παράδειγμα που φύλαγα, πάλι από το κολυμβητήριο. Όταν μια μέρα εμφανίστηκε ένας γιγαντόσωμος τύπος με κάτι απίστευτες συνθέσεις τατουάζ στα μπράτσα, και ήρθε και βούτηξε κατά σύμπτωση στην πλαϊνή διαδρομή και κάποια στιγμή ανταλλάξαμε και δυο κουβέντες. Τις μόνες. Επειδή είχα δει αυτό που ήθελε να δούμε όλοι, την ταυτότητά του πάνω στα αριστοτεχνικότατα, είν’ η αλήθεια, τατουάζ του. Που απεικονίζουν, μετράτε, αν δεν ξεχνάω κιόλας κάτι: στο ένα μπράτσο την ελληνική σημαία, το άστρο της Βεργίνας, τον Παρθενώνα και την ασπίδα του Λεωνίδα· στο άλλο, τον δικέφαλο αϊτό, την Αγια-Σοφιά, και τον Παλαιολόγο με πλήρη στολή, ασπίδα, σπάθα κτλ.!
Περί ανεκτικής κοινωνίας ο λόγος. Που αλλιώς, αν κυκλοφορούσαμε ο καθένας με την πολιτικοϊδεολογική, θρησκευτική, ποδοσφαιρική, σεξουαλική κτλ. ταυτότητα στο μέτωπο γραμμένη, θα ήταν κοινωνία αυτιστική, ή δεν θα ’ταν καν κοινωνία, αφού η κοινωνικότητά μας δοκιμάζεται, ελέγχεται –και μόνο έτσι ιδρύεται, υπάρχει– μέσα από ένα τεράστιο πλέγμα απαγορεύσεων, απώθησης, κατάργησης επιθυμιών και παρορμήσεων, περιστολής εντέλει ελευθεριών.
Τόσο σύνθετα αλλά και τόσο απλά.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου