Φιλελεύθεροι μύθοι

Μύθος Ι: Η φιλελεύθερη οικονομική πολιτική που εφαρμόστηκε στην Ελλάδα στη μεταπολίτευση οδήγησε στην κρίση που ζούμε σήμερα.

A: Χρειάζεται ...

επιμονή, επανάληψη, και αρκετή δόση κακοήθειας για να καταφέρει κανείς να πείσει τον κόσμο ότι η σημερινή παρακμή της Ελλάδας μπορεί να αποδοθεί στην εφαρμογή φιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών.

Δασμοί, διατιμήσεις, συνδικαλιστικά προνόμια, κλειστά επαγγέλματα, μεγάλο και αναποτελεσματικό κράτος, κρατικοποιήσεις, κρατικά μονοπώλια, μεγάλη πολύπλοκη και διαρκώς μεταβαλλόμενη φορολογία, πολυνομία, γραφειοκρατία, κεντρικός σχεδιασμός. Αυτή είναι η ιστορία της χώρας τα τελευταία 30 χρόνια. Κάποιες δειλές προσπάθειες φιλελευθεροποίησης της οικονομίας έγιναν όντως από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, καθώς ίσως και από την πρώτη κυβέρνηση Σημίτη. Ωστόσο, η χώρα μας ούτε υπήρξε ποτέ, ούτε είναι, οικονομικά φιλελεύθερη.

Κι αν δεν αρκεί η περιγραφή της ιστορικής μας εμπειρίας, ας ανατρέξουμε και στα μετρήσιμα δεδομένα. Κάθε χρόνο δημοσιεύεται από το Heritage foundation ο δείκτης οικονομικής ελευθερίας. Στην παγκόσμια κατάταξη, οι πιο οικονομικά ελεύθερες χώρες είναι το Hong Kong, η Σιγκαπούρη, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Ελβετία. Η χώρα μας βρίσκεται στη θέση 119 και χαρακτηρίζεται ως ‘μάλλον ανελεύθερη’: μόλις κάτω από τη Νιγηρία και το Μάλι και μόλις πιο πάνω από την Υεμένη και το Πακιστάν.

Ποιος λοιπόν μπορεί να αποδώσει ευθύνες στο φιλελευθερισμό για την πορεία της Ελληνικής οικονομίας;

Μύθος ΙΙ: Ο φιλελευθερισμός και το οικονομικό του μοντέλο κάνουν τους πλούσιους πλουσιότερους και τους φτωχούς φτωχότερους.

Θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι η ελεύθερη αγορά φέρνει τον παράδεισο της δημιουργικότητας στη γη. Παραφράζοντας τον Popper, θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι η ελεύθερη αγορά «δεν είναι προμηθευτής που μας παραδίδει κατ’ οίκον τα αγαθά της ζωής. […] Είναι λάθος και εξαιρετικά επικίνδυνο να τη διαφημίζουμε λέγοντας στους ανθρώπους ότι τα πράγματα θα τους πάνε σίγουρα καλά μόλις γίνουν ελεύθεροι. Το πώς πάνε τα πράγματα σε κάποιον στη ζωή είναι κατά κύριο λόγο ζήτημα τύχης ή χάριτος, και για ένα σχετικά μικρό κομμάτι ίσως επίσης ζήτημα αξιοσύνης, επιμέλειας και άλλων αρετών. Αυτό που μπορεί να πει κανείς για τη δημοκρατία ή την ελευθερία είναι, στην καλύτερη περίπτωση, ότι κάνουν λίγο αποτελεσματικότερη την επίδραση της προσωπικής μας αξιοσύνης στην ευημερία μας.»

Ωστόσο, θα ήταν το μεγαλύτερο λάθος να παραπλανηθούμε και από εύκολα κλισέ. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη του Heritage foundation, που αναφέρω και πιο πάνω, στις χώρες που χαρακτηρίζονται οικονομικά ανελεύθερες, η φτώχια είναι τρεις φορές μεγαλύτερη από τα επίπεδα των χωρών που χαρακτηρίζονται οικονομικά ελεύθερες. Είναι πιθανό στην πορεία φιλελευθεροποίησης μιας χώρας να υπάρξει αύξηση των ανισοτήτων: αυτό όμως δεν είναι απαραίτητα κακό όταν υπάρχει, όπως δείχνει η πραγματικότητα, γενικότερη βελτίωση των συνθηκών. Γιατί θα έπρεπε να μας ενοχλεί που οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι όταν και οι φτωχοί γίνονται λιγότερο φτωχοί;

Μύθος ΙΙΙ: Ο φιλελευθερισμός αποτελεί την ιδεολογική αφετηρία ή και ταυτίζεται με την κεντροδεξιά στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

Είναι αλήθεια ότι τις τελευταίες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα τα φιλελεύθερα ρεύματα συνδέθηκαν με συντηρητικά κόμματα στις χώρες του Δυτικού κόσμου. Έχοντας ως κοινό αντίπαλο τη Σοβιετική απειλή και την αύξηση της επιρροής των σοσιαλιστών στην Ευρώπη, βρεθήκανε πρόσκαιρα στο ίδιο στρατόπεδο. Με την πρώτη ευκαιρία όμως, κι αμέσως μετά την κατάρρευση των κομουνιστικών καθεστώτων, ήρθε η αναπόφευκτη σύγκρουση. Οι συντηρητικοί άλλωστε δεν καταφέρανε ποτέ να συμβιβαστούν με την προσήλωση των φιλελεύθερων στην ανοιχτή κοινωνία και την ελεύθερη αγορά. Εκεί που ο συντηρητικός αναζητά την ασφάλεια του παρελθόντος και της διατήρησης του status quo, ο φιλελεύθερος συναρπάζεται από την περιπέτεια της ελευθερίας και της εξέλιξης.

(Στη Μεγάλη Βρετανία ήταν οι ίδιοι οι συντηρητικοί που πολέμησαν κι εντέλει απομάκρυναν τη Θάτσερ από την πρωθυπουργία. Στην Ελλάδα, ο μεγαλύτερος εχθρός της κυβέρνησης Μητσοτάκη ήταν η ίδια η ΝΔ.)

Διαβάστε και το κλασικό κείμενο του F.A. Hayek ‘Γιατί δεν είμαι συντηρητικός’.

Μύθος ΙV: Ο φιλελευθερισμός και νεο-φιλελευθερισμός αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου απάνθρωπου συστήματος.

Η φιλελεύθερη παράδοση είναι ένα ρεύμα ιδεών με διάφορες εκφάνσεις και παρακλάδια. Παρά τις ανοησίες που διαβάζουμε, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι ταυτόσημος με το laissez-faire καπιταλισμό. Ο νέο-φιλελευθερισμός είναι μάλλον από τις πιο μετριοπαθείς, και συντηρητικές ίσως, εκδοχές της φιλελεύθερης ιδεολογίας. Υποστηρίζει ότι είναι το κράτος Δικαίου που ορίζει τους κανόνες του παιχνιδιού και ο ρόλος της πολιτείας είναι η αυστηρή διαφύλαξη αυτών των κανόνων. Αν και οι αγορές αυτορρυθμίζονται όντως στις περισσότερες περιπτώσεις, το ζήτημα δεν είναι αν η αγορά λειτουργεί τέλεια (δεν λειτουργεί), αλλά αν λειτουργεί καλύτερα από τις μεθόδους κρατικής παρέμβασης. Η απορύθμιση των αγορών έχει πάντα ως στόχο την κατάργηση περιορισμών που δυσκολεύουν την είσοδο σε κάποια αγορά ή περιορίζουν τον ανταγωνισμό.

Ωστόσο, οι νεοφιλελεύθεροι διανοητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν και όψεις της κοινωνικής μας ζωής που χρίζουν όντως κρατικής παρέμβασης. Η δημόσια επιδότηση παιδείας και υγείας (με τη χρήση κουπονιών εκπαίδευσης και υγείας), καθώς και η πρόταση περί ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (μέσω του θεσμού του αρνητικού φόρου εισοδήματος), θεωρούνται όχι μόνο αποδεκτές αλλά και απαραίτητες παρεμβάσεις.

Μύθος V: Ο φιλελευθερισμός προστατεύει τις τράπεζες, την πλουτοκρατία και τις αγορές. 

Ο φιλελευθερισμός προωθεί το δημοκρατικό καπιταλισμό, όχι τον καπιταλιστή. Ο διεφθαρμένος καπιταλιστής μπορεί πιο εύκολα να επιβιώσει με την κρατική γραφειοκρατία, παρά με τον ανταγωνισμό της ελεύθερης αγοράς: είναι πολύ πιο εύκολο να ελέγξει δυο-τρεις γραφειοκράτες ή πολιτικούς που θα του εξασφαλίσουν το μερίδιο της αγοράς που επιθυμεί, παρά ολόκληρη την αγορά.  

Η αγορά δεν είναι κάποιος παράξενος μηχανισμός πέρα και έξω από τη βούλησή μας. Η αγορά είμαστε εμείς και οι επιλογές μας. Είναι ο τόπος που συναλλασσόμαστε με τους συμπολίτες μας, πουλάμε κι αγοράζουμε προϊόντα, ιδέες και εργασία. Είναι ο τόπος που αναπτύσσουμε τη δημιουργικότητά μας. Είναι ο τόπος που εξελισσόμαστε ως άτομα κι ως κοινωνία. Κι όσο μεγαλύτερη η δύναμη του γραφειοκράτη να παρεμβαίνει και να καθορίζει τον τόπο αυτό, τόσο είναι πιο συχνά και τα φαινόμενα διαφθοράς, ολιγοπωλίων και αθέμιτου ανταγωνισμού.