«Τι είναι φαύλος κύκλος μπαμπά; Διαβάζω στις εφημερίδες ότι η χώρα έχει μπει σε φαύλο κύκλο. Τι εννοούν;».
«Θυμάσαι που η θεία σου η Νίκη χώρισε πέρυσι με τον Γιώργο; Παραπονιόταν ότι ο Γιώργος ήταν απόμακρος. Αυτός, με τη σειρά του, έλεγε το αντίθετο: η Νίκη είναι τόσο γκρινιάρα που αναγκάζεται να κλείνεται στον εαυτό του. Οσο πιο “απόμακρος” ήταν ο Γιώργος, τόσο πιο “γκρινιάρα” γινόταν η Νίκη. Οσο πιο “γκρινιάρα” ήταν η Νίκη τόσο πιο “απόμακρος” γινόταν ο Γιώργος. Βλέπεις τον φαύλο κύκλο; Η μια συμπεριφορά τροφοδοτεί την άλλη· το προβληματικό δίπολο “απόμακρος” - ”γκρινιάρα” διαιωνίζεται. Σε τέτοιες περιπτώσεις αισθάνεσαι εγκλωβισμένος. Είναι σαν να βρίσκεσαι σε .......
........ κινούμενη άμμο: με κάθε κίνησή σου να βγεις, βυθίζεσαι περισσότερο».
«Ενδιαφέρον, αλλά τι σχέση έχει αυτό με τη χώρα;»
«Η δομή του προβλήματος είναι παρόμοια. Να ένα παράδειγμα. Γράφει ο Γιώργος Παγουλάτος (“Κ”, 21/2/2010): “Το σύστημά μας διαχρονικά στηρίχθηκε σε ένα άγραφο κοινωνικό συμβόλαιο: οι πολλοί θα ανέχονται την υψηλή διαφθορά των ολίγων, αρκεί οι λίγοι να κάνουν τα στραβά μάτια στη μικροδιαφθορά των πολλών”. Πρόσεξε τον συλλογισμό: ο αναλυτής περιγράφει εύστοχα ένα κυκλικό φαινόμενο. Το προβληματικό δίπολο “ανοχή υψηλής διαφθοράς” - ”ανοχή μικροδιαφθοράς” αλληλοτροφοδοτείται και διαιωνίζεται. Να συνεχίσω;»
«Ναι, σε ακούω…»
«Κοίτα τώρα τον οικονομικό φαύλο κύκλο. Για να μειωθεί το υψηλό δημοσιονομικό έλλειμμα περικόπτονται μισθοί και αυξάνεται η φορολογία. Τα μέτρα αυτά επιφέρουν ύφεση, οπότε μειώνονται τα φορολογικά έσοδα, άρα αυξάνεται η ανάγκη για δανεισμό. Ο υψηλότερος δανεισμός αυξάνει τις δαπάνες για τόκους, μεγαλώνοντας έτσι το έλλειμμα. Φαύλος κύκλος. Ακόμη χειρότερα: εδώ και τριάντα χρόνια, το πελατειακό πολιτικό σύστημα προσέφευγε συστηματικά στον εξωτερικό δανεισμό για να εξυπηρετεί τους πολίτες - πελάτες, οδηγώντας πολιτικούς και πολίτες στην ηθική εξαχρείωση και την οικονομία στη χρεοκοπία. Αυτός είναι ο μεγάλος φαύλος κύκλος που τώρα συνειδητοποιούμε με οδυνηρό τρόπο».
«Πώς βγαίνει κανείς από τον φαύλο κύκλο;»
«Δύσκολα. Τέτοια προβλήματα είναι δυσεπίλυτα: επειδή είναι κυκλικά, δεν ξέρεις από πού να αρχίσεις. Γι’ αυτό αισθανόμαστε παγιδευμένοι· οι “λύσεις” επιτείνουν το πρόβλημα».
«Οπότε, τι κάνουμε;»
«Ο μεγάλος φιλόσοφος Βιτγκενστάιν λέει ότι υπάρχουν “δυσκολίες της διάνοιας” και “δυσκολίες της βούλησης”. Οι πρώτες αντιμετωπίζονται με κλασικούς -ρασιοναλιστικούς- τρόπους. Οι δεύτερες είναι πολύ πιο ζόρικες: αφορούν στον συνολικό προσανατολισμό μας στον κόσμο, σε ιστορικούς εθισμούς και εμπεδωμένους τρόπους που σχετιζόμαστε με τους άλλους. Οι φαύλοι κύκλοι αντιπροσωπεύουν “δυσκολίες της βούλησης”. Για να αντιμετωπισθούν χρειάζονται αναπλαισίωση (reframing) - να θέσεις, δηλαδή, το πρόβλημα σε νέα συμφραζόμενα, ώστε αυτό να ιδωθεί διαφορετικά».
«Πώς γίνεται αυτό;»
«Εν αρχή ην η πράξη. Η γλώσσα, λέει ο Βιτγκενστάιν, έπεται, είναι μια εκλέπτυνση της πράξης. Ενα νέο “γλωσσικό παιχνίδι” -ένας νέος τρόπος σκέψης- δεν προέρχεται από επανεπεξεργασία του παλαιού, αλλά από αντισυμβατικές, απροσδόκητες πράξεις που μας συγ-κινούν. Οι αντισυμβατικές πράξεις δημιουργούν το νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο οι λέξεις αποκτούν καινούργιο νόημα».
«Λίγο αφηρημένα δεν είναι αυτά;»
«Φαντάσου τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς και τους βουλευτές να περιέκοπταν τον μισθό τους κατά 30%. Φαντάσου να διορίζονταν γραμματείς υπουργείων όχι πολιτικά πρόσωπα, αλλά άξια υψηλόβαθμα στελέχη της διοίκησης. Φαντάσου όλα τα αιτήματα άρσης βουλευτικής ασυλίας να γίνονταν δεκτά από τη Βουλή. Φαντάσου να μαθαίναμε λεπτομερώς πώς οι πολιτικοί απέκτησαν περιουσία. Φαντάσου το κυβερνητικό κόμμα να ομολογούσε τις μίζες που έπαιρνε από τη Ζήμενς. Φαντάσου τον πρωθυπουργό, παρά την ισχυρή λαϊκή εντολή, να σχημάτιζε κυβέρνηση μη μονοπαραταξιακή. Ολα αυτά συνιστούν αντισυμβατικές πράξεις, και έχουν κάτι κοινό: τον ενεργό αυτοπεριορισμό του πολιτικού συστήματος· αρχίζουν να αντιστρέφουν την επί 35ετία κυρίαρχη τάση - την άπληστη, δυναστειακή, και φαύλη κομματοκρατία. Αυτές θα ήταν απροσδόκητες πράξεις που θα μας άγγιζαν, και θα δημιουργούσαν ένα νέο πλαίσιο, γιατί θα ενσάρκωναν το καινούργιο. Οταν ακούς τον Πάγκαλο να λέει “πρέπει να τελειώσουμε με την παλιά Ελλάδα: με το ρουσφέτι, με τη συναλλαγή, με τα κόμματα της διαφθοράς και της διαπλοκής” (“Βήμα”, 28/3/2010), αναρωτιέσαι αν ο άνθρωπος συνειδητοποιεί την ειρωνεία: εδώ και τριάντα χρόνια αυτός και οι σύντροφοί του συνέβαλλαν καθοριστικά στην επί το δυσμενέστερο αναπαραγωγή της “παλιάς Ελλάδας”. Η “παλιά Ελλάδα” θα τελειώσει όταν τελειώσουν και εκπρόσωποί της σαν τον κ. Πάγκαλο».
«Εντάξει, αλλά ο πρωθυπουργός ξεχωρίζει».
«Πράγματι δεν είναι βαλκανικής κοπής. Ο πρωθυπουργός όμως είναι κληρονόμος της παπανδρεϊκής δυναστείας. Δεν πείθει γιατί δεν ενσαρκώνει το καινούργιο. Το μήνυμα δεν συγχρονίζεται με τον φορέα του. Θυμήσου: τα λόγια αποκτούν νέο νόημα όταν σημασιοδοτούνται σε ένα νέο πλαίσιο. Σήμερα αυτό απουσιάζει. Εχουμε μόνο κενά λόγια».
«Πολύ μαύρα δεν τα βλέπεις;»
«Τα βλέπω καθαρά, καλή μου. Βιώνουμε ένα πνιγηρό αδιέξοδο. Ισως η εμπειρία της ταπεινωτικής αποτυχίας μας ταρακουνήσει. Πώς, δεν ξέρω. Οι κοινωνίες είναι απρόβλεπτα συστήματα. Γι’ αυτό χρειάζονται μετασχηματιστικοί ηγέτες τύπου Μαντέλα και Ομπάμα: να εκφράσουν την οργή μας και να μορφοποιήσουν την ελπίδα μας. Δεν βλέπω να υπάρχουν, ελπίζω να προκύψουν».
Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (htsoukas@gmail.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου