Πως έβλεπαν οι Άγγλοι τον Καραμανλή το 1979

Ο συνετός, θαρραλέος και γαλαντόμος Κων/νος Καραμανλής

Επίσκεψη Καραμανλή στην Ντάουνινγκ Στριτ

Στις 24 Οκτωβρίου του 1979, λίγο πριν τις 12 το μεσημέρι και για τρεις ώρες, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κων/νος Καραμανλής έγινε δεκτός από τη Βρετανίδα ομόλογό του Μάργκαρετ Θάτσερ στην Ντάουνινγκ Στριτ.

Σύμφωνα με τα πρακτικά της συνάντησης, ο Κ. Καραμανλής άρχισε ευχαριστώντας την ομόλογό του για τη στήριξη της Βρετανίας στις επιτυχημένες ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Ελλάδας με την ΕΟΚ. Η κα. Θάτσερ στη συνέχεια τόνισε την επιθυμία της για καλές εμπορικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών, εκφράζοντας το ενδιαφέρον της χώρας της για την κατασκευή μονάδων παραγωγής ενέργειας και την πώληση αρμάτων μάχης στην Ελλάδα. Ο Καραμανλής, αφού διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν .... προβλήματα στις διμερείς σχέσεις, ανέφερε ότι ο υπουργός Συντονισμού Μητσοτάκης θα επισκεπτόταν το Λονδίνο εκείνο το Νοέμβριο εγείροντας διάφορα ζητήματα που άπτονταν της διεύρυνσης της διμερούς συνεργασίας, όπως η προμήθεια από τη Βρετανία του πετρελαίου που δεν είχε παραδοθεί στην Ελλάδα από προηγούμενες παραγγελίες και το ενδεχόμενο συμμετοχής βρετανικών εταιρειών στον εκσυγχρονισμό του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας. Όσο για τον αμυντικό εξοπλισμό δήλωσε ότι δεν μπορούσε να δεσμευθεί λόγω της οικονομικής κατάστασης, αλλά πρόσθεσε ότι είχε ενημερωθεί πως τα βρετανικά προϊόντα ήταν ανώτερα των υπολοίπων.

Στο κομμάτι που αφορούσε την ελληνική οικονομία ο Καραμανλής επεσήμανε ότι το πρόβλημα ήταν ο υψηλός πληθωρισμός που θα έφτανε στο 21% εκείνη τη χρονιά. Αναφερόμενος στην καθυστέρηση επανένταξης της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ ο πρωθυπουργός σχολίασε ότι τον είχε απογοητεύσει λίγο και του είχε δημιουργήσει κάποιες αμφιβολίες για το μέλλον της Συμμαχίας. Πάντως η Μάργκαρετ Θάτσερ χαρακτήρισε την απόφασή του να ζητήσει την επανένταξη «συνετή και θαρραλέα». Ο Καραμανλής έκανε λόγο για νατοϊκούς όρους απαράδεκτους για την Ελλάδα, κατόπιν απαιτήσεων της Τουρκίας και πρόσθεσε ότι το καθεστώς αναμονής αποτελούσε «προσβολή στην αξιοπρέπεια της χώρας του». Σημείωσε δε ότι ήθελε επιστροφή στους αρχικούς όρους της συμφωνίας επανένταξης και ότι οι σύμμαχοι έπρεπε να πείσουν την Τουρκία να τους δεχθεί. Σε ερώτηση της Θάτσερ ο Καραμανλής απάντησε ότι η θέση της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ θα έπρεπε να ήταν ακριβώς η ίδια με αυτή πριν την αποχώρησή της από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Όπως είπε, ένα ιδιαίτερο νέο πρόβλημα ήταν η σύνδεση από την Τουρκία του θέματος του ελέγχου του εναέριου χώρου του Αιγαίου με άλλα διμερή θέματα, προσπάθεια απαράδεκτη κατά την Ελλάδα, που πίστευε ότι τα θέματα άμυνας όφειλαν να διακρίνονται από τα υπόλοιπα προβλήματα. Κατά τον Καραμανλή «η απόπειρα διαχωρισμού του εθνικού και του διεθνούς εναέριου χώρου πάνω από το Αιγαίο με τα 2000 ελληνικά νησιά δεν ήταν πρακτική και απλά δε θα λειτουργούσε». Πρόσθεσε δε ότι ο χρόνος δεν ήταν απεριόριστος και ότι ίσως υπήρχαν πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα που θα οδηγούσαν στην απόσυρση της υποψηφιότητας επανένταξης στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ.

Στη συνέχεια οι δύο ηγέτες αναφέρθηκαν στο Κυπριακό. Ο Καραμανλής σχολίασε ότι η Κύπρος τον απασχολούσε επί 25 χρόνια και μάλιστα θυμήθηκε μία φωτογραφία του ιδίου στο περιοδικό Time με τη λεζάντα να αναφέρει ότι «το Κυπριακό άσπρισε τα μαλλιά του Καραμανλή». Όπως είπε στη Θάτσερ, το 1959 για να αποτρέψει τον πόλεμο με την Τουρκία και να βελτιώσει τις σχέσεις με την Άγκυρα είχε εγκαταλείψει το στόχο της Ένωσης και είχε αποδεχθεί την ανεξαρτησία του νησιού. Ωστόσο μετά την αποχώρησή του είχαν γίνει σφάλματα από τους συνταγματάρχες, το Μακάριο και τη Βρετανία και η Τουρκία είχε διαπράξει ένα έγκλημα. Τώρα δεν μπορούσε να δει διέξοδο από το πρόβλημα και επεσήμανε ότι το εμπάργκο όπλων προς την Τουρκία είχε αρθεί ώστε να προτρέψει την Τουρκία να βοηθήσει προς μια λύση, αλλά η Τουρκία είχε γίνει πιο αδιάλλακτη. Κατά την εκτίμησή του, όλοι οι άλλοι μπορούσαν να εκφράζουν ελπίδες και ευχές, αλλά μόνο η Τουρκία μπορούσε να λύσει το πρόβλημα γιατί εκείνη κατείχε τμήμα του νησιού. «Προβλήματα σαν αυτό της Κύπρου λύνονται μόνο με γενναίες αποφάσεις και όχι με ευτελή παζάρια», σχολίασε ο Καραμανλής. Ανέφερε επίσης ότι τρία ήταν τα σημαντικά θέματα στο Κυπριακό: το εδαφικό, στο οποίο ο ίδιος ο Καραμανλής ήταν πρόθυμος να αφήσει το 25% του νησιού υπό τον τουρκοκυπριακό έλεγχο, το συνταγματικό και οι πρόσφυγες. Κατηγόρησε δε τη Δύση για ασυνέπεια στη στάση της στο Κυπριακό. Επανερχόμενος στο θέμα του Αιγαίου ο Καραμανλής είπε ότι μετά την αποτροπή του πολέμου του 1974 είχε διαμηνύσει στους Τούρκους ότι διαφορές τους θα λύνονταν με τρεις πιθανούς τρόπους: διάλογο, επιδιαιτησία ή πόλεμο. Τέσσερα χρόνια διαπραγματεύσεων δεν είχαν αποδώσει καρπούς, καθώς η Τουρκία φαινόταν να αγνοεί τα ελληνικά νησιά, τα οποία όμως η Αθήνα «δεν μπορούσε να βυθίσει για να ικανοποιήσει την Τουρκία». Πρόσθεσε ότι ο Τούρκος ηγέτης Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ είχε αθετήσει αρχικές συμφωνίες προσφυγής στη Χάγη και υπογραφής συμφώνου μη-επίθεσης, στάση που δεν έδειχνε σοβαρότητα, όπως σχολίασε ο Καραμανλής.

Μετά από εκτενή αναφορά στην επίσκεψή του στη Μόσχα νωρίτερα εκείνο το μήνα, κατά την οποία επισήμανε ότι διαπίστωσε πραγματικό κίνδυνο μίας σινο-σοβιετικής σύρραξης κυρίως λόγω αμοιβαίου φόβου μεταξύ των δύο χωρών, ο Καραμανλής τόνισε ότι προσπαθούσε να αναπτύξει τη συνεργασία μεταξύ των βαλκανικών κρατών, κάτι στο οποίο εναντιωνόταν η Σοβιετική Ένωση.

Η επίσκεψη Καραμανλή από άλλη σκοπιά

Σε αναφορά της ειδικής ομάδας αστυνομικών που είχε την ευθύνη για την ασφάλεια του Κων/νου Καραμανλή κατά την παραμονή του στο Λονδίνο αποκαλύπτονται οι λεπτομέρειες των κινήσεων του Έλληνα πρωθυπουργού πέρα από τις επίσημες υποχρεώσεις του.

Όπως αναφέρεται ενδεικτικά, το πρώτο πρωινό στο Λονδίνο ο Καραμανλής αγόρασε παπούτσια στο κατάστημα Simpson’s και ρούχα από τα Burberry’s. Σημειώνεται επίσης ο εντυπωσιακός βαθμός στον οποίο ο Καραμανλής «εξαρτιόταν» από το σύμβουλό του Πέτρο Μολυβιάτη, καθώς φαινόταν ότι δεν έκανε το παραμικρό πριν τον συμβουλευθεί. «Ο Μολυβιάτης διακριτικά και ευγενικά συμπεριφέρεται σαν φύλακας προστατεύοντας τον Καραμανλή από διάφορους που τρέφουν πολιτικές φιλοδοξίες», σημειώνει η βρετανική αναφορά.

Όσον αφορά τον ίδιο τον Καραμανλή σχολιάζεται ότι αν και ήταν λιτός και απρόσιτος, στη συντροφιά γυναικών «μαλάκωνε» και μεταμορφωνόταν θετικά σε γαλαντόμο.

Προστίθεται ακόμα και η δυσαρέσκεια των Ελλήνων φρουρών του Καραμανλή για τις πενιχρές αμοιβές τους σε σύγκριση με τους Βρετανούς και Ευρωπαίους συναδέλφους τους. Σχολιάζεται ότι ο Καραμανλής δεν μπορούσε να αναμένει την υποστήριξή τους αν συνέχιζαν να τυγχάνουν της ίδιας κακής μεταχείρισης.

Η αναφορά καταλήγει με την επισήμανση ότι ο Καραμανλής έφυγε ικανοποιημένος από την επίσκεψή του και ιδίως με την επαφή του στην Ντάουνινγκ Στριτ.

«Ψίθυροι» συμφωνίας Καραμανλή – Παπανδρέου για την προεδρία

Σε επιστολή του Φόρεϊν Όφις προς την πρεσβεία στην Αθήνα επισημαίνεται ότι το σενάριο που ήθελε τον Καραμανλή να διεκδικεί εκ νέου την εξουσία στις εκλογές του 1981 αποφεύγοντας να μετακινηθεί στην προεδρία, υστερούσε στο γεγονός ότι η ΝΔ δεν μπορούσε να βασιζόταν σε ικανοποιητική βουλευτική πλειοψηφία. Ο Παπανδρέου, σημειώνεται, θα μπορούσε κάλλιστα να διαθέτει ισχυρή κοινοβουλευτική δύναμη δύο πέμπτων. «Για το λόγο αυτό», καταλήγει η επιστολή με ημερομηνία 11 Δεκεμβρίου 1979, «δίνεται βάση στους ψιθύρους περί συμφωνίας μεταξύ Παπανδρέου και Καραμανλή σύμφωνα με την οποία ο πρωθυπουργός θα μετακινούταν στην προεδρία με την υποστήριξη του ΠΑΣΟΚ».

Σε προηγούμενο έγγραφο της βρετανικής πρεσβείας που άπτεται των εξελίξεων γύρω από την προεδρία στην Ελλάδα διατυπώνεται η εκτίμηση ότι δεν υπήρχε χρόνος για την ανάδειξη νέου ηγέτη στη ΝΔ μέχρι τις εκλογές του 1981, που θα ακολουθούσαν την ένταξη στην ΕΟΚ τον Ιανουάριο του ίδιου χρόνου. Για το λόγο αυτό, προστίθεται, ο Παπανδρέου πίστευε ότι οι προοπτικές του ήταν καλύτερες με κάποιον αντίπαλο άλλο του Καραμανλή, αν εκείνος αποφάσιζε να διαδεχθεί τον πρόεδρο Τσάτσο. Σε άλλη περίπτωση ο Βρετανός πρέσβης «στοιχημάτιζε» ότι ο Τσάτσος θα προτεινόταν για μία ακόμα θητεία από τον Καραμανλή, έστω και αν δεν την ολοκλήρωνε. Ως εναλλακτικές επιλογές για την προεδρία αλλά με μειωμένες πιθανότητες ονοματίζονται οι Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Κων/νος Παπακωνσταντίνου, ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης. Όσο για τη ΝΔ, δεν υπήρχε προφανής διάδοχος κατά τους Βρετανούς, αν και ως επικρατέστερος εμφανιζόταν ο Αβέρωφ που υπερίσχυε των Ράλλη και Μητσοτάκη.

Εξάλλου, στην εξέταση των ενδείξεων που έκλιναν υπέρ ή κατά της «προαγωγής» του Καραμανλή στην προεδρία επισημαίνεται μεταξύ άλλων ότι η ενδεχόμενη συμβίωση Καραμανλή – Παπανδρέου σε προεδρία και πρωθυπουργία αντίστοιχα θα ήταν «δομικά ασταθής». Στα υπέρ σημειώνεται ότι η άνοδος στην προεδρία θα ήταν μία λογική κορύφωση της σταδιοδρομίας του Καραμανλή, ότι παρά την καλή υγεία του ήταν ήδη 72 και επομένως θα καλωσόριζε την απαγκίστρωση από την καθημερινή ενασχόληση με τη διακυβέρνηση, ότι είχε δηλώσει το 1977 πως δε θα διεκδικούσε νέα εκλογική νίκη και ότι η μετακίνησή του θα επέτρεπε μία πιο ομαλή διαδοχή στη ΝΔ. Στα θωρούμενα ως αποτρεπτικά για τον Καραμανλή επιχειρήματα στο δρόμο προς την προεδρία εκτός από την «ασταθή» συνεργασία με τον Παπανδρέου σημειώνεται ο κίνδυνος βαριάς ήττας της ΝΔ που θα έπληττε το κύρος του Καραμανλή, η αύξηση των πιθανοτήτων ανάδειξης του Παπανδρέου σε πρωθυπουργό και η πιθανή αλλαγή κατεύθυνσης της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, χωρίς τη δυνατότητα επέμβασης του προέδρου.

Κριτική στον Καραμανλή και άρθρο Ελένης Βλάχου

Στις αρχές Αυγούστου ο Βρετανός πρέσβης σημειώνει σε έγγραφό του ότι η κριτική σε βάρος του Καραμανλή από πολιτικούς του παλαιού κέντρου, όπως ο Γεώργιος Μαύρος και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος είχε γίνει πιο δριμεία. Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι ιδιαίτερης προσοχής είχε τύχει άρθρο της Ελένης Βλάχου της Καθημερινής, το οποίο είχε δημοσιευτεί από τους New York Times.

Η Ελένη Βλάχου καλούσε σε «ανανέωση» του ελληνικού πολιτικού βίου, υπολόγιζε το σκληρό πυρήνα των δεξιών ψηφοφόρων στη χώρα στο 35% και επέκρινε τον Καραμανλή για την «απομόνωσή» του από τον ελληνικό λαό. Επισημαίνεται ότι αν και μετά τη θητείας της ως βουλευτής της ΝΔ είχε αποστασιοποιηθεί από το κόμμα και είχε με άρθρα της επικρίνει την κυβέρνηση, ήταν η πρώτη φορά που αναφερόταν αρνητικά σε βάρος του Καραμανλή. Σχολιάζεται μάλιστα ότι ίσως είχε επιλέξει να το κάνει σε ξένο έντυπο ώστε να αποφύγει εικασίες για τα κίνητρά της, κάτι στο οποίο πάντως είχε αποτύχει. Προστίθεται μάλιστα ότι πολιτικοί σχολιαστές θεωρούσαν ότι «η Βλάχου στρέφεται κατά του Καραμανλή», ενθυμούμενοι το ρόλο της στην παραίτησή του από την πρωθυπουργία το 1963, για την οποία, σύμφωνα με το Βρετανό πρέσβη, ο Καραμανλής θεωρούσε ως πλέον υπεύθυνες τη βασίλισσα Φρειδερίκη και την Ελένη Βλάχου. Η εκτίμηση του πρέσβη πάντως είναι ότι η Βλάχου δεν προτίθετο να αμφισβητήσει σοβαρά την ηγεσία Καραμανλή. Ωστόσο το άρθρο έδειχνε κατά τον πρέσβη πώς παλιοί στενοί φίλοι της κυβέρνησης μετατρέπονταν σε επικριτές.