Πως έβλεπαν οι Άγγλοι τον Παπανδρέου το 1979

Ο αυταρχικός, τρικυμιώδης και ηγετικός Ανδρέας Παπανδρέου

Εκτιμήσεις για τον Ανδρέα Παπανδρέου

Σε αναφορά στο ιστορικό και την προσωπικότητα του ηγέτη της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης του ΠΑΣΟΚ, Ανδρέα Παπανδρέου, σχολιάζεται ότι η «δημαγωγική και επιθετική ρητορική του έχει απήχηση στους νέους και στα λιγότερα προνομιούχα στοιχεία της κοινωνίας». Ωστόσο, προστίθεται, «από καιρού εις καιρόν έρχονται στην επιφάνεια αποδείξεις δυσαρέσκειας στο κόμμα του ενάντια στο αυταρχικό του στιλ ηγεσίας». Χαρακτηρίζεται επίσης ως πιο ορθολογικός στον ιδιωτικό του βίο σε σχέση με τις μελοδραματικές δημόσιες εμφανίσεις του, ενώ η προσωπική του ζωή περιγράφεται ως ..... «τρικυμιώδης». Ο Ανδρέας Παπανδρέου κατά τους Βρετανούς ήταν «ένας φιλόδοξος καιροσκόπος με ισχυρή πεποίθηση στο κληρονομημένο πεπρωμένο του». Σε ό,τι αφορά τις θέσεις του στην εξωτερική πολιτική επισημαίνεται «η σκληρή και μερικές φορές εμπρηστική γραμμή στις σχέσεις με την Τουρκία».

Ομιλία Παπανδρέου στο Ηράκλειο

Έγγραφο της βρετανικής πρεσβείας τον Οκτώβριο του 1979 αναλύει την ομιλία του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου στο Ηράκλειο (στις 17 Οκτωβρίου). Πέρα από τις αναφορές στο περιεχόμενο της ομιλίας που «δεν πρόσθεσε κάτι καινούριο», οι Βρετανοί διπλωμάτες εντοπίζουν ενδείξεις προσπάθειας του Παπανδρέου να αλλάξει την εικόνα του ΠΑΣΟΚ από «κόμμα διαμαρτυρίας σε κόμμα υποψήφιο για την κυβέρνηση». Παράλληλα διαπιστώνεται μία απόπειρα καλλιέργειας ενός προφίλ «μεγαλύτερης υπευθυνότητας» από τον Παπανδρέου και εγκατάλειψης της προηγούμενης τακτικής εναντίωσης στην κυβέρνηση πάνω σε κάθε πολιτική. Όπως σχολιάζεται, σε ορισμένες περιπτώσεις «ποιεί την ανάγκη αρετή», καθώς ο Καραμανλής είχε προσεγγίσει πολλές από τις πολιτικές του ΠΑΣΟΚ.

Επίσης, εκτιμάται ότι προσπαθούσε να περάσει την εντύπωση ότι οι σχέσεις του με τον Καραμανλή ήταν καλές. Ο λόγος για αυτό, σύμφωνα με τη βρετανική πρεσβεία, ήταν ίσως ότι ήθελε να δείξει πως ήταν πρόθυμος να κυβερνήσει με τον Καραμανλή ως πρόεδρο. Πάντως στην ουσία της πολιτικής του εκτιμάται ότι ο Παπανδρέου δεν σκόπευε να γίνει πιο ήπιος, ανεξαρτήτως ρητορικής.



Σε ό,τι αφορά το ΠΑΣΟΚ, ο Βρετανός πρέσβης διαπιστώνει πιο προφανείς εντάσεις σε σύγκριση με τη ΝΔ, με αφορμή τη στάση έναντι της ένταξης στην ΕΟΚ και τον προσεταιρισμό προσωπικοτήτων από το κέντρο. Ο Παπανδρέου χαρακτηρίζεται ως διστακτικός στο να αποδεχθεί τις προκλήσεις της ΝΔ ώστε να αποδείξει κατά πόσο είναι έτοιμος για την εξουσία.


Έριδες στο ΠΑΣΟΚ

Ο Βρετανός γραμματέας της πρεσβείας στην Αθήνα Μάικ Κλέμεντς αναφέρεται το Δεκέμβριο του 1979 σε αναφορές περί έντονων εσωτερικών διαφορών στο ΠΑΣΟΚ με αφορμή τον τρόπο εκλογής του 8μελούς Συμβουλίου Κοινοβουλευτικής Λειτουργίας του κόμματος. Ο πρέσβης σχολιάζει ότι παρά τις διαψεύσεις οι πληροφορίες φαίνονταν να ευσταθούν καθώς οι εσωτερικές έριδες εμφανίζονταν κάθε τόσο στην επιφάνεια. Αυτό που προκαλούσε εντύπωση ωστόσο, σύμφωνα με τον πρέσβη, ήταν ότι πλέον οι διαφωνούντες στο ΠΑΣΟΚ ήταν τα «ριζοσπαστικά» στελέχη του και όχι οι «μετριοπαθείς», όπως συνέβαινε πριν από έξι μήνες. Όσο για τον Παπανδρέου, σχολιάζει το έγγραφο, φαινόταν ότι είχε αποφασίσει να εγκαταλείψει την τακτική της τήρησης ισορροπιών και να συγκεντρώσει όσο περισσότερες αρμοδιότητες μπορούσε στα χέρια των πιο έμπιστων στελεχών του.

«Παραίτηση» Σημίτη από το Εκτελεστικό Γραφείο ΠΑΣΟΚ

Τον Ιούνιο του 1979 η πρεσβεία στην Αθήνα ενημερώνει το Φόρεϊν Όφις ότι ο Κώστας Σημίτης παραιτήθηκε από το Εκτελεστικό Γραφείο του ΠΑΣΟΚ πυροδοτώντας εικασίες περί κρίσης στο κόμμα. Σημειώνεται ότι η Καθημερινή έγραφε πως ο Κ. Σημίτης στην πραγματικότητα αποπέμφθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου, κάτι που έτεινε να πιστέψει και η βρετανική διπλωματική αντιπροσωπεία. Η Καθημερινή, προσθέτουν οι Βρετανοί, συνέχιζε σχολιάζοντας ότι η αποπομπή ήταν παραβίαση του καταστατικού του κόμματος και αποτελούσε σύμπτωμα των βαθέων εσωκομματικών διαφωνιών μεταξύ σκληροπυρηνικών στον κομματικό μηχανισμό (όπου ανήκε ο Σημίτης) και μετριοπαθών στην Κ.Ο., ιδίως γύρω από την ένταξη στην ΕΟΚ.

Ο Βρετανός γραμματέας της πρεσβείας αποκαλύπτει ότι σε συνομιλία του με τον Κ. Σημίτη λίγο πριν την «παραίτησή» του έδειχνε να αγνοεί ότι επίκειται αποκεφαλισμός του και σίγουρα δεν είχε δείξει πρόθεση παραίτησης. Η αφορμή της απομάκρυνσης Σημίτη, η αφίσα με το σύνθημα για την Ε.Ε. που κρίθηκε ότι δε συμφωνούσε με την επίσημη πολιτική του ΠΑΣΟΚ, δεν ήταν σαφές πώς παραβίαζε τις θέσεις του ΠΑΣΟΚ, σχολιάζει ο Βρετανός διπλωμάτης. Αντίθετα, επισημαίνει η αναφορά, «η αποπομπή Σημίτη υπογραμμίζει για μία ακόμη φορά το αξιοσημείωτο ιστορικό διαλυμένων φιλιών του Ανδρέα Παπανδρέου». Ο πρέσβης προσθέτει ότι αν η εκδοχή της Καθημερινής ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα, τότε η απομάκρυνση Σημίτη ήταν μία ακόμα υπενθύμιση του ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου θεωρούσε το ΠΑΣΟΚ «προσωπική του ιδιοκτησία».

Μελέτες του ελληνικού πολιτικού σκηνικού

Τα τρία βασικά σημεία της πολιτικής σκηνής στην Ελλάδα όπως διατυπώνονται στη μελέτη του καθηγητή της Παντείου Γιάννη Γιαννουλόπουλου ήταν: α) η γενική προδιάθεση να μην χαλάσει η ισορροπία μετά την πτώση της χούντας που μεταφράζεται σε περιορισμένες εντάσεις σε σχέση με την προδικτατορική περίοδο, αν και όχι μία γενική συναίνεση στην πολιτική, β) τα ισχυρά γενικευμένα αντιαμερικανικά αισθήματα και γ) μια ευρεία καχυποψία για την άκρα δεξιά και τα έργα της. Εξάλλου, σε σύγχρονη έκθεση του Βρετανού καθηγητή πολιτικών σπουδών Ντέιβιντ Μπλάκμαν σημειώνονται η απειλή για την ενότητα της ΝΔ από τις εσωτερικές διαφορές, αλλά και η σκοπιμότητα της προσπάθειας των Βρετανών Εργατικών να εξηγήσουν στο ΠΑΣΟΚ ότι η ΕΟΚ δεν ήταν η πολιτική πτέρυγα του ΝΑΤΟ ή εργαλείο του αμερικανικού ιμπεριαλισμού.

Εν τω μεταξύ, σε αποτίμηση της πρεσβείας των Αθηνών για την πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα τις παραμονές της συζήτησης του προϋπολογισμού για το επόμενο έτος το Δεκέμβριο του 1979, επισημαίνονται οι ενδείξεις ότι η οικονομική κατάσταση είχε χειροτερέψει. Όπως αναφέρεται πρωτίστως, ο πληθωρισμός αναμενόταν να φτάσει στο 25% για το σύνολο εκείνου του έτους. Παρατηρείται επίσης η διεύρυνση του χάσματος του εμπορικού ισοζυγίου, η οποία πάντως δικαίως θα μπορούσε να αποδοθεί, όπως σχολιάζεται, στη διεθνή κρίση των τιμών του πετρελαίου. Οι Βρετανοί διπλωμάτες σημειώνουν επίσης τον «αδέξιο» χειρισμό της δικαιολογημένης κατά τ’ άλλα επιβολής περιορισμών στις εισαγωγές. Για αυτούς και άλλους λόγους προβλέπεται στο έγγραφο ότι ο ρυθμός ανάπτυξης το 1980 θα ήταν «αμελητέος», κάτι που πάντως θα έριχνε τη ζήτηση και θα βοηθούσε στη συγκράτηση του πληθωρισμού. «Νέα αντιδημοφιλή μέτρα πάντως θα είναι αναγκαία το 1980 ώστε να προετοιμαστεί η χώρα για την ένταξη στην ΕΟΚ το 1981», προσθέτει ο συντάκτης του εγγράφου.

Σε πολιτικό επίπεδο αυτό που απασχολούσε τους Βρετανούς, αλλά και τους Έλληνες κατά την εκτίμηση των Βρετανών, ήταν το κατά πόσο ο Καραμανλής θα αποφάσιζε να μεταπηδήσει στην προεδρία. Σημειώνεται ότι προς τα εκεί έκλινε η εκτίμηση του υπουργού Εξωτερικών Ράλλη, αλλά οι Βρετανοί θεωρούσαν ότι ο ίδιος ο Καραμανλής δεν είχε αποφασίσει ακόμα το Δεκέμβριο του1979. Στο σχόλιο για τον Ανδρέα Παπανδρέου σημειώνεται ότι ο ίδιος θεωρούσε ότι οι πιθανότητές του να εκλεγεί πρωθυπουργός εξαρτιόνταν από το για πόσο καιρό ο Καραμανλής θα παρέμενε αρχηγός της ΝΔ, με την πιθανή μετακίνησή του στην προεδρία να εκτιμάται ότι θα ενίσχυε τις εκλογικές προοπτικές του ΠΑΣΟΚ. Σχολιάζεται πάντως ότι ο Παπανδρέου είχε από καιρό υιοθετήσει ένα πιο ηγετικό ύφος στις δημόσιες εμφανίσεις του, όντας πιο συγκρατημένος στις επιθέσεις του κατά της ΕΟΚ.

Όσο για το δεξιό Προοδευτικό Κόμμα του Μαρκεζίνη θεωρείτο απίθανο να αποτελέσει σημαντική πρόκληση για τη ΝΔ όσο παρέμενε αρχηγός ο Καραμανλής. Η ΕΔΗΚ χαρακτηρίζεται ως «ετοιμοθάνατη» ενώ το ΚΟΔΗΣΟ του Πεσμαζόγλου ως «κόμμα περιορισμένης επιρροής». Εξάλλου, την περίοδο εκείνη, όπως τονίζεται, υπήρχαν κινητοποιήσεις φοιτητών λόγω του νομοσχεδίου της κυβέρνησης που περιόριζε τον αριθμό των επαναληπτικών εξετάσεων στις οποίες μπορούσε να συμμετέχει κάθε φοιτητής, με αποτέλεσμα πολλοί να απειλούνταν με διαγραφή.

3η Διάσκεψη Προοδευτικών και Σοσιαλιστικών Οργανισμών Μεσογείου

Έγγραφο από τη βρετανική πρεσβεία στην Αθήνα προς το Φόρεϊν Όφις αναφέρεται στην ομιλία του ηγέτη του ΠΑΣΟΚ κατά τις εργασίες της 3ης Διάσκεψης Προοδευτικών και Σοσιαλιστικών Οργανισμών Μεσογείου που είχε διοργανωθεί στην Αθήνα το Μάιο. Η ομιλία χαρακτηρίζεται ως «η πιο αντιδυτική διατριβή του Παπανδρέου μετά από καιρό», ωστόσο σημειώνεται ότι δεν περιελάμβανε τους μελοδραματισμούς ανάλογων περιστάσεων. Το περιεχόμενο της ομιλίας είχε επιθέσεις κατά του ιμπεριαλισμού, του καπιταλισμού «και των οργάνων του» όπως η ΕΟΚ, το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Ιδιαίτερες αναφορές έγιναν στην πολιτική των ΗΠΑ, ιδίως την προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου άξονα με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Τουρκία, όπως εκτιμούσε ο Παπανδρέου. Στην αναφορά του στην Τουρκία ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ είχε κάνει λόγο για επεκτατικό σοβινισμό στο Αιγαίο, διατύπωση πάντως που δεν συμπεριλήφθηκε στο τελικό κείμενο της διάσκεψης. Σημειώνεται επίσης ότι το Κέντρο Μεσογειακών Σπουδών που ίδρυσε το ΠΑΣΟΚ θα λάμβανε χρηματοδότηση από τη Μόνιμη Γραμματεία της Διάσκεψης, «δηλαδή τη Λιβύη», όπως σχολιάζουν οι Βρετανοί. Διαπιστώνεται επίσης η εγκατάλειψη από την πλευρά του Παπανδρέου του προηγούμενου στόχου μίας Μεσογειακής Κοινής Αγοράς.

ΠΑΣΟΚ και Σοσιαλιστική Διεθνής

Σε έγγραφο που αναφέρεται στις συναντήσεις του Βρετανού βουλευτή Κρίστοφερ Πράις με βουλευτές του ΠΑΣΟΚ στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1979, ο Βρετανός πρέσβης σημειώνει μεταξύ άλλων τη δήλωση του βουλευτή Ανδρέα Χριστοδουλίδη ότι το ΠΑΣΟΚ δεν είχε αποφασίσει αν θα συμμετείχε στην Ομάδα των Σοσιαλιστών στην ΕΟΚ. Παράλληλα, ο κυπριακής καταγωγής βουλευτής σχολίασε ότι το ΠΑΣΟΚ δεν επιθυμούσε επίσης να ενταχθεί στη Σοσιαλιστική Διεθνή, προβάλλοντας ως επιχείρημα την παρουσία στη Διεθνή «πραγματιστικών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων που ήταν υπερβολικά φιλικά προς τις ΗΠΑ», απειλώντας τη «σοσιαλιστική ιδεολογική αγνότητα» του ΠΑΣΟΚ.