περιοδικό: «Έκοψε το πόδι του σκλάβου για να μη δραπετεύσει»

Κυριακή 21 Μαρτίου 2010

«Έκοψε το πόδι του σκλάβου για να μη δραπετεύσει»

Η συναρπαστική μαρτυρία του Ολόντα Εκουιάνο, του Αφρικανού που έγινε δούλος στην Αμερική, μα εντέλει κέρδισε την ελευθερία του

Ο Ολόντα Εκουιάνο, από το Μπενίν, σκλάβος που εξαγόρασε την
ελευθερία του και έζησε στην Αγγλία παντρεμένος με Αγγλίδα κατάφερε με
τη μαρτυρία του για το δουλεμπόριο να συμβάλει στις ζυμώσεις που
οδήγησαν τελικά στην κατάργησή του

ΤΗ ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΗΣ ΔΟΥΛΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ, ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΙ
ΣΕ ΒΙΒΛΙΟ ΕΝΑΣ ΜΑΥΡΟΣ ΠΟΥ ΑΠΗΧΘΗ, ΕΓΙΝΕ
ΣΚΛΑΒΟΣ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΕΞΑΓΟΡΑΣΕ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΙ
ΕΖΗΣΕ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΤΟΥ 18ουΑΙΩΝΑ
Οι περισσότεροι σκλάβοι ήταν θύματα αρπαγής. Οι έμποροι της Δύσης που πουλούσαν στην Αφρική πυροβόλα όπλα, μπαρούτι, καπέλα, χάντρες και παστά ψάρια, δελέαζαν άπληστους φυλάρχους να επιτεθούν σε άλλες περιοχές και να αρπάξουν νέους αφού για τους εμπόρους ήταν επικίνδυνο. Συνήθως οι απαγωγείς πήγαιναν στους καταυλισμούς κρυφά όταν οι περισσότεροι ενήλικοι βρίσκονταν στα χωράφια ή έκαναν και ευθεία επίθεση. Τα χωριά προσπαθούσαν να αμυνθούν απέναντι σε αυτές τις ...

... πρακτικές, πολεμούσαν μάλιστα ακόμη και οι γυναίκες. Και οι παραδόπιστοι φύλαρχοι, αν αποτύγχαναν, συνήθως γνώριζαν τον θάνατο.

Αυτό όμως ελάχιστα εμπόδισε τους δουλεμπόρους. Όπως αναφέρει ο Ολόντα Εκουιάνο, σκλάβος του 18ου αιώνα που εντέλει κέρδισε την ελευθερία του και αφηγήθηκε τις περιπέτειές του, μόνο στα νησιά Μπαρμπέιντος υπήρχαν 80.000 Αφρικανοί σκλάβοι. Και στις Δυτικές Ινδίες, στην Αμερική δηλαδή, όπου η μεταχείριση των σκλάβων ήταν η σκληρότερη από κάθε άλλη περιοχή του κόσμου, 20.000 νέοι σκλάβοι έπρεπε να μεταφέρονται κάθε χρόνο για να αντικαθιστούν αυτούς που πέθαιναν από τις κακουχίες.

Το βιβλίο του Ολόντα Εκουιάνο που κυκλοφόρησε πρώτη φορά στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Ασβός (και περιέχει αναλυτικό πρόλογο καθώς και χρονολόγιο της δουλείας) είναι μια από τις σημαντικές μαρτυρίες για το δουλεμπόριο και θεωρείται ότι συνέβαλε ιδιαίτερα στην κατάργηση της δουλείας

στη Βρετανία. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι ενώ από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν πια ο Εκουιάνο είχε πεθάνει και η δουλεία είχε καταργηθεί, το βιβλίο ξεχάστηκε, για να εμφανιστεί ξανά στο προσκήνιο από το 1960 και να γίνει εγχειρίδιο και αντικείμενο μελέτης και διατριβών σε τμήματα αφρικανικών σπουδών βρετανικών και αμερικανικών πανεπιστημίων.

Δεν είναι άσχετο ότι το βιβλίο εκδόθηκε πρώτη φορά το 1789, κατά τη Γαλλική Επανάσταση. Εκδόθηκε στο Λονδίνο, αλλά εμπνέεται από το κλίμα του Διαφωτισμού και προσπαθεί να πείσει για την ανάγκη της κατάργησης της δουλείας. Γνώρισε εννέα εκδόσεις σε καθεμία από τις οποίες ο συγγραφέας προσέθετε νέα στοιχεία για τη ζωή του, χαρακτηριστικό είναι πάντως ότι γράφτηκε χάρη σε συνδρομές. Ο Εκουιάνο έπειθε προσωπικότητες της αγγλικής κοινωνικής ζωής που ενδιαφέρονταν για το θέμα να τον συνδράμουν προκειμένου να έχει τα μέσα για να γράψει. Κάθε συνδρομή, όπως μας πληροφορεί το ενημερωτικό εκδοτικό σημείωμα, ήταν και μια πράξη αντίστασης στον θεσμό της δουλείας, η οποία εντέλει καταργήθηκε στη Βρετανία το 1807, δέκα χρόνια μετά τον θάνατο του μαύρου συγγραφέα.

Τους περισσότερους δούλους, μας πληροφορεί ο Ολάντα Εκουιάνο, οι έμποροι τους έπαιρναν από τη Γουινέα. Ως Γουινέα εννοούσαν τότε μια τεράστια ακτογραμμή άνω των 3.400 μιλίων, δηλαδή πάνω από τη μισή ακτογραμμή της Δυτικής Αφρικής, από τη Σενεγάλη μέχρι την Αγκόλα. Πολλοί Αφρικανοί έπεφταν θύματα απαγωγής στο Μπενίν, πλούσιο τότε βασίλειο που έφτανε σε βάθος 1.500 μιλίων από τις ακτές, σχεδόν στα όρια της Αυτοκρατορίας της Αβησσυνίας. Ο Εκουιάνο δεν είχε δει ποτέ του θάλασσα ούτε καράβια.

ΟΙ ΒΡΙΣΙΕΣ ΜΑΣ ΗΤΑΝ ΑΓΝΩΣΤΕΣ

Σ΄ αυτό το συναρπαστικό βιβλίο ο Εκουιάνο, «Αφρικανός, σκλάβος στην Αμερική, ελεύθερος άνθρωπος», αφηγείται όσα θυμάται από τα έθιμα της πατρίδας του από την οποία τον απήγαγαν στα έντεκά του χρόνια. Περιγράφει μια κοινωνία όπου το χρήμα γνωρίζει ελάχιστη χρήση και οι άνθρωποι ζουν από τη γεωργία και τον πλούτο της γης. Περιγράφει τα σπίτια τους, τη θρησκεία τους που δεν είχε ναούς, τους ιερείς που όριζαν τον χρόνο, τους δημογέροντες όπως ο πατέρας του που τους σημάδευαν στο πρόσωπο από μικρούς.

«Οι βρισιές μάς λέει, ήταν εντελώς άγνωστες όπως και όλοι εκείνοι οι υβριστικοί και επιτιμητικοί όροι που εκφέρονται με τόση προθυμία και τόσο συχνά στις γλώσσες των περισσότερων πολιτισμένων λαών», λέει δηκτικά. Και παρουσιάζει την εικόνα ενός κόσμου που δεν ξέρει τι θα πει τεμπελιά ούτε έχει ζητιάνους.

Βέβαια, στην Αφρική υπήρχαν σκλάβοι. Και κάτι που του έκανε αργότερα εντύπωση ήταν ότι οι λευκοί δεν έπαιρναν ποτέ λευκό σκλάβο, ενώ οι μαύροι έπαιρναν μαύρους σκλάβους. Μόνο που τους μεταχειρίζονταν πολύ καλύτερα από ό,τι οι λευκοί, σαν σχεδόν ισότιμους στις κοινωνίες τους.

Βρέθηκε να πολεμάει τους Γάλλους

Εκτός από σημαντική μαρτυρία για τη δουλεία, το βιβλίο του Ολόντα Εκουιάνο είναι και μια πολεμική μαρτυρία. Γιατί έπειτα από πολλές περιπέτειες και αφού διέσχισε αιχμάλωτος πολλές αφρικανικές χώρες, πέρασε θάλασσες και πωλήθηκε σε πολλά διαφορετικά αφεντικά, βρέθηκε- για 30- 40 στερλίνες- στην ιδιοκτησία ενός αξιωματικού του Βρετανικού Ναυτικού να πολεμάει γαλλικά πλοία στον επταετή πόλεμο! Και περιγράφει ναυμαχίες με ιδιαίτερη ζωντάνια.

Πριν φτάσει όμως να δουλεύει και ο ίδιος στα καράβια, πέρασε από διάφορα άλλα στάδια. Περιγράφει με γλαφυρότητα και αυτοσαρκασμό πώς αντιδρούσε όταν έβλεπε πρώτη φορά διάφορα πράγματα, αποδίδοντάς τα σε μαγείες των λευκών: από ρολόγια μέχρι πίνακες ζωγραφικής και από εκκλησίες μέχρι το χιόνι, που νόμιζε ότι ήταν αλάτι και έψαχνε να βρει ποιος το έριχνε. Του έδιναν διάφορα ονόματα κατά καιρούς: άλλοι τον φώναζαν Ιακώβ, άλλοι Μιχαήλ, τελικά όμως ο Άγγλος αξιωματικός τον έβγαλε Γκουστάβους Βάσσα, όνομα με το οποίο έγινε γνωστός.

Πιο σημαντικές είναι όμως οι περιγραφές της ζωής των σκλάβων και της κακομεταχείρισής τους από τους λευκούς: αλυσίδες, φίμωτρα, μαστίγιο, ελάχιστη πληρωμή, τιμωρίες για το παραμικρό, βάναυση συμπεριφορά κυρίως από τους επιστάτες-μερικοί ιδιοκτήτες είχαν πιο ανθρώπινη συμπεριφορά. Όσο για τους δουλεμπόρους...

«Κάποιος κύριος Ντράμοντ μου είπε ότι είχε πουλήσει 41.000 νέγρους και ότι κάποτε έκοψε το πόδι ενός για να μη δραπετεύσει. Του είπα ότι η χριστιανική θρησκεία μάς διδάσκει να κάνουμε στους άλλους ό,τι θα θέλαμε να κάνουν οι άλλοι σε μας. Και τότε μου είπε ότι τα μέτρα που έπαιρνε είχαν το επιθυμητό αποτέλεσμα- εμπόδισαν εκείνο τον άνθρωπο και κάποιους άλλους να δραπετεύσουν».

«ΠΟΣΟ ΤΥΦΛΟΙ ΕΙΜΑΣΤΕ;»

Συνήθης πρακτική υπαλλήλων και άλλων λευκών ήταν να βιάζουν νεαρές παρθένες σκλάβες. «Γνωρίζω επίσης ότι ικανοποιούσαν τις κτηνώδεις ορέξεις τους με κορίτσια μικρότερα των δέκα χρόνων». Όταν όμως επρόκειτο για μαύρο... «Στο Μονσερά είδα ένα νέγρο καθηλωμένο στο έδαφος να ακρωτηριάζεται με αποτρόπαιο τρόπο και μετά να κόβουν τα αφτιά του κομματάκικομματάκι, γιατί είχε σχετιστεί με μια λευκή γυναίκα που ήταν πόρνη».

Συχνά οι μαύροι ετύγχαναν τόσο κακής μεταχείρισης που το μόνο που αποζητούσαν ήταν η αυτοκτονία και ο θάνατος. «Γνώρισα πολλούς σκλάβους οι αφεντάδες των οποίων ισχυρίζονταν ότι δεν θα έπαιρναν πίσω τα χρήματα που είχαν πληρώσει γι΄ αυτούς. Αλλά σίγουρα αυτός ο ισχυρισμός είναι σαθρός. Αν αληθεύει, γιατί οι ιδιοκτήτες των φυτειών και οι έμποροι καταβάλλουν τόσο υψηλό αντίτιμο για τους σκλάβους;

Και πάνω απ΄ όλα, γιατί όσοι τα ισχυρίζονται αυτά είναι τόσο σφοδροί πολέμιοι της κατάργησης του δουλεμπορίου; Πόσο τυφλοί είμαστε και πόσο αντιφατικά επιχειρήματα πηγάζουν από το απατηλό συμφέρον! Παραδέχομαι ότι πραγματικά οι σκλάβοι, μερικές φορές, λόγω του υποσιτισμού, της έλλειψης ρουχισμού, της εξοντωτικής εργασίας και της μαστίγωσης, καταπονούνται τόσο πολύ που είναι ανίκανοι να εργαστούν και φεύγουν, για να χαθούν στα δάση ή να αφήσουν την τελευταία τους πνοή μέσα στην κοπριά. (...) Ας θυμηθεί ο πολιτισμένος και υπερόπτης Ευρωπαίος ότι κάποτε και οι δικοί του πρόγονοι ήταν, όπως οι Αφρικανοί, απολίτιστοι και κάτι περισσότερο: βάρβαροι.

Τους έκανε η φύση κατώτερους από τους γιους τους;

Και θα έπρεπε κι αυτοί να είχαν γίνει σκλάβοι;», γράφει ο Ολόντα Εκουιάνο.