«Μαζί τα φάγαμε»

Η γνωστή ρήση του Θόδωρου Παγκάλου ενόχλησε πολλούς συμπατριώτες μας που αισθάνθηκαν την προσβολή της συνολικής ενοχοποίησης και συνεπώς της εξίσωσης των ενόχων για τις καταχρήσεις του δημοσίου χρήματος με την ...

παραβατικότητα του μέσου Ελληνα. Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη ανάγνωση της ρήσης. Οτι σε μια Δημοκρατία οι πολίτες μοιράζονται την ευθύνη για τα κακώς κείμενα με τους εκλεγμένους εκπροσώπους τους.
Φέρουν ακόμα την ευθύνη για τη σιωπή τους όταν αξιόποινες παραβάσεις των βουλευτών και υπουργών καλύπτονται από την ασυλία της Βουλής ή την παραγραφή. 

Πώς εξηγείται η ανοχή της κοινωνίας όταν επί χρόνια υπουργοί πιάνονται να παρανομούν χωρίς να τιμωρούνται, ή να γιορτάζουν επιδεικτικά κάποιο ευτυχές γεγονός σε πολυτελέστατα ξενοδοχεία της εσπερίας χωρίς να τους αγγίζει το «πόθεν έσχες»;

Οπως διαπιστώνουν και οι ελεγκτές της εφαρμογής του Μνημονίου, το κόστος της εκτεταμένης διαφθοράς – μικρής και μεγάλης, συμποσούται σε μεγέθη ανάλογα με τις δόσεις του δανείου που χρειαζόμαστε ώστε να συνεχίσει το κράτος να καταβάλλει μισθούς και συντάξεις. 

Με άλλα λόγια η συμμετοχή πολιτών στην παραβατικότητα της φοροδιαφυγής, του νεποτισμού και της εξαγοράς, είναι τόσο μεγάλη, ώστε οι πολλοί που επωφελήθηκαν λίγο να δημιουργούν μεγαλύτερες απώλειες πόρων στο κράτος, από τους λίγους που επωφελήθηκαν πολύ. 

Πώς να αντιμετωπισθούν οι πράξεις αυτές αν όχι με την επίκληση της ατομικής ευθύνης και της αρετής που εκλείπει. 

Δυστυχώς, οι ρεαλιστές της πολιτικής επιστήμης εναποθέτουν την ευθύνη της διαφθοράς στο κοινωνικό σύστημα που ρυθμίζεται από τον επάρατο «νεοφιλελευθερισμό» αφού κατ’ αυτούς και η ατομική συνείδηση είναι προϊόν κάποιου «εποικοδομήματος» και όχι της έγκυρης κοινωνικής «βάσης». 

Στη συλλογιστική αυτή δεν έχει θέση η ορολογία της αρετής και της ηθικής, αλλά μόνο το συμφέρον των μεγάλων αριθμών –ανεξάρτητα από το αν το αντιλαμβάνονται ή όχι οι περισσότεροι. Και όταν οι εκλογές δεν αποδίδουν το «σωστό» αποτέλεσμα τότε η επανάσταση και η δικτατορία γίνονται οι γνήσιες εκφράσεις της «γενικής βούλησης».

Η κοινωνική συμπεριφορά συνεπώς ταυτίζεται από κάποιους με το άθροισμα των ατομικών συνειδήσεων και από άλλους με οικονομικούς και ταξικούς καταναγκασμούς που ξεπερνούν τις ατομικές ευθύνες. Ο ρόλος της ατομικής ευθύνης στη μαρξιστική κοσμοθεωρία περίπου μηδενίζεται. Είναι δυνατό μέσα στο πλαίσιο αυτό να διδάξει κανείς τα παιδιά του τις αρετές του καλού πολίτη; Μάλλον όχι, γιατί κατά τον Μαρξισμό η συνείδηση του πολίτη ρυθμίζεται από το ταξικό περιεχόμενο της συγκεκριμένης πολιτείας.

Στη Φιλελεύθερη κοσμοθεωρία οι πολίτες χαρακτηρίζονται από την ελεύθερη βούλησή τους, ώστε οι επιλογές τους να μην προσδιορίζονται αποκλειστικά από την ταξική τους προέλευση. Υπάρχουν άλλωστε παραδείγματα επαναστατών που θέλησαν να κατεδαφίσουν το αστικό σύστημα από το οποίο προέρχονταν.

Αν υιοθετήσουμε τις βασικές υποθέσεις εργασίας του Φιλελευθερισμού τότε θα μπορέσουμε να στοιχειοθετήσουμε την έννοια της ευθύνης που βαρύνει όλους τους πολίτες για την τύχη του πολιτεύματος. 

Η αναγνώριση της ευθύνης συνεπάγεται και δημιουργία διορθωτικών μηχανισμών συμπεριφοράς. Συνεπώς, τα λάθη του παρελθόντος είναι δυνατό να διορθωθούν εφόσον αναγνωρίσουμε την ευθύνη μας και αλλάξουμε συμπεριφορά.

Η άποψη ότι δεν τα φάγαμε μαζί, αλλά ότι οι καταχραστές είναι λίγοι και δακτυλοδεικτούμενοι, ενώ οι υπόλοιποι συνιστούν μια «υγιή» κοινωνία, αποτελεί οξύμωρο. Πώς είναι δυνατό μια κοινωνία που εκλέγει τους συγκεκριμένους πολιτικούς, που ανέχεται τις παρανομίες, δέχεται να γίνεται αντικείμενο εξαγοράς και συμμετέχει όπου και όσο μπορεί στη διαφθορά, να θεωρείται «υγιής»; 

Τέλος, όσοι από τους διαμαρτυρόμενους για τη ρήση του Παγκάλου πιστεύουν ότι αν η παραβατικότητα ήταν πιο δίκαια κατανεμημένη δεν θα αποτελούσε ανωμαλία, πλανώνται πλάνην οικτρά. Η διαφθορά όταν γίνει επιδημικό και ενδημικό φαινόμενο είναι πλέον εκτός ελέγχου.

Ούτε λόγος βέβαια για τη χαμένη αρετή των πολιτών. Αυτή αποτελεί πλέον απλό «εποικοδόμημα».

Tου ΘΑΝΟΥ ΒΕΡΕΜΗ** // στην Καθημερινή
Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.