Επανεκκίνηση

Τέλος του χρόνου, καιρός για απολογισμούς και ανασκοπήσεις. Τι τίτλο να βάλει κανείς, λοιπόν, σε αυτή τη χρονιά που φεύγει; Αν κάποιος πέρυσι τέτοιο καιρό πίστευε ακόμη πως η κρίση θα μπορούσε να γίνει ευκαιρία, μια ευκαιρία αλλαγής, τότε στο 2011 θα ταίριαζε ο τίτλος: η χρονιά της ...

χαμένης ευκαιρίας.

Δεν είναι μόνο η – ομολογημένη – αποτυχία του βασικού στόχου: της δημοσιονομικής εξυγίανσης, της μείωσης του ελλείμματος. Το γεγονός δηλαδή ότι, παρά τις περικοπές στα εισοδήματα και τους νέους φόρους, το έλλειμμα του 2011 θα είναι και πάλι διψήφιο. 

Η αποτυχία αυτή, στο κάτω κάτω, είναι εξηγήσιμη (η αδυναμία ελέγχου της δημόσιας δαπάνης οδήγησε σε βίαιη περικοπή των δημοσίων επενδύσεων και σε παράλογα επίπεδα φορολογικής αφαίμαξης, με αποτέλεσμα η ύφεση να γίνεται βαθύτερη, άρα τα δημόσια έσοδα λιγότερα και οι δαπάνες πρόνοιας μεγαλύτερες, παράγοντας έτσι έναν φαύλο κύκλο όπου κάθε νέο μέτρο περιστολής του ελλείμματος οδηγούσε στην πράξη στη μεγέθυνσή του). 

Την είχε, εν πολλοίς, προαναγγείλει την αποτυχία αυτή το ίδιο το Μνημόνιο. Και η ευθύνη της βαραίνει σε μεγάλο βαθμό και τους συντάκτες του, την τρόικα.

Αλλά δεν είναι αυτή, νομίζω, η αποτυχία που σημαδεύει τη χρονιά που φεύγει. Μα η αποτυχία, η ματαίωση της προσδοκίας αλλαγής. Τα σημάδια της οποίας είναι πολλά.

Σημάδι πρώτο: αντί η εφαρμογή, διά πυρός, φόρων και σιδήρου, ενός προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης να οδηγήσει σε μείωση του βάρους της μαύρης οικονομίας, έχει οδηγήσει στη μεγέθυνσή της. 

Γιατί είναι φανερό ότι αν πριν από δύο χρόνια περίπου ένα στα τέσσερα ευρώ που κυκλοφορούσαν ήταν μαύρο, αδήλωτο, αφορολόγητο, η αναλογία έχει αυξηθεί. 

Η αύξηση των φόρων δίχως ανάνηψη των φοροεισπρακτικών μηχανισμών μετατράπηκε απλώς σε ισχυρότερο κίνητρο φοροδιαφυγής. Και το βάρος της μαύρης οικονομίας – λένε εκείνοι που τη μετρούν – μεγάλωσε, αντί να περιοριστεί.

Και η λειτουργία του μεγάλου ασθενούς, του κράτους – δεύτερο σημάδι –, και αυτή αντί να βελτιωθεί επιβαρύνεται. 

Σε μερικές γωνιές του Δημοσίου, μέχρις πλήρους παράλυσης. Στις παραδοσιακές αρρώστιες της διοίκησης έχουν προστεθεί νέες. Υγιή κύτταρα του Δημοσίου έχουν αποκαρδιωθεί, η πολυνομία, οι διοικητικοί αυτοσχεδιασμοί και οι πολυαρμοδιότητες χτύπησαν κόκκινο και τα μέτρα που λαμβάνονται, με χαρακτηριστικότερο το αποτυχημένο τέχνασμα της εφεδρείας, κάνουν το σύστημα να αναπαράγεται απαράλλακτο αλλά σε χαμηλότερο, πιο μίζερο επίπεδο. 

Το γραφειοκρατικό κόστος που καταβάλλουν οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στην Ελλάδα, παρά τα παχιά λόγια που ακούσαμε, παραμένει το υψηλότερο – μακράν – στην Ευρώπη, τα νομικά και γραφειοκρατικά εμπόδια στο επιχειρείν παραμένουν όρθια και ασάλευτα.

Μα είναι ένα τρίτο σημάδι που κάνει την αποτυχία πιο επώδυνη: είναι η αδυναμία μεταρρύθμισης ενός κοινωνικού κράτους που ήταν πάντα στρεβλό, άδικο και αναποτελεσματικό, μα που τώρα που η ανάγκη μεγαλώνει, σε καιρό δεινής κρίσης, γίνεται απάνθρωπο.

Είχαμε πάντα ένα παράδοξο: ενώ οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας στην Ελλάδα είναι, ως ποσοστό του ΑΕΠ, από τις υψηλότερες στην Ευρώπη (περίπου 25%), το επίπεδο φτώχειας είναι επίσης από τα υψηλότερα στην Ευρώπη (20%). 

Οι κοινωνικές μεταβιβάσεις στην Ελλάδα δεν έπιαναν ποτέ τόπο. Το μεγαλύτερο μέρος τους (5-6 στα 10 ευρώ ονομαστικής δαπάνης, έχει υπολογιστεί) χάνονται καθ’ οδόν, απορροφώνται από ένα αναποτελεσματικό και διεφθαρμένο γραφειοκρατικό σύστημα. 

Και ό,τι φθάνει στον προορισμό του, φθάνει συχνά στον λάθος προορισμό, σε λάθος τσέπες, αδικώντας εκείνους που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη. Αυτή η παθογένεια του συστήματος δεν διορθώθηκε, επιτάθηκε με τις τυφλές οριζόντιες περικοπές. 

Και ενώ στα χαρτιά φαίνεται να έχουν αυξηθεί οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας, στην πράξη οι ατροφικοί θεσμοί πρόνοιας σιγοσβήνουν και αυτό το 20% των επίσημα «φτωχών» – που όλο και αυξάνεται – βυθίζεται σε τριτοκοσμικά επίπεδα φτώχειας, στα όρια μιας αληθινής ανθρωπιστικής κρίσης, που είναι ορατή διά γυμνού οφθαλμού. Αρκεί μια βόλτα στο Κέντρο της Αθήνας.

Θα μπορούσε η κρίση να γίνει ευκαιρία, ευκαιρία αλλαγών από καιρό αναγκαίων; Ισως. Αλλά προς το παρόν η ευκαιρία χάνεται. Οπότε η ευχή για τον νέο χρόνο μοιάζει με εντολή ηλεκτρονικού υπολογιστή: update and restart.

του Παύλου Τσίμα // στα ΝΕΑ