Ο πόλεμος του φωτορεπόρτερ

Ο Γιάννης Μπεχράκης και ο Γιάννης Κόντος περιγράφουν τη μάχη επιβίωσης που δίνουν οι ελεύθεροι φωτοειδησεογράφοι.

Το 2004, μετά την αποκάλυψη της θηριωδίας του Αμπού Γκραΐμπ από τις φωτογραφίες των ίδιων των στρατιωτών, η θεωρητικός της φωτογραφίας Σούζαν Σόνταγκ είχε προφητεύσει τον θάνατο του φωτορεπορτάζ. Σήμερα, ένας από τους πιο μπαρουτοκαπνισμένους Ελληνες φωτορεπόρτερ, ο διεθνούς φήμης Γιάννης Μπεχράκης, διατείνεται ότι το ελεύθερο φωτορεπορτάζ, το freelancing, έχει πεθάνει. ................

..................Το παρόν και το μέλλον του φωτορεπορτάζ συζητήθηκαν στις 20/10 στο στρογγυλό τραπέζι με θέμα «Το φωτορεπορτάζ σήμερα» που πραγματοποιήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο με τη συμμετοχή του φωτορεπόρτερ του Reuters Γιάννη Μπεχράκη, του freelance φωτορεπόρτερ Γιάννη Κόντου και του Ζαν-Φρανσουά Λερουά, διευθυντή του μεγαλύτερου διεθνούς φεστιβάλ φωτορεπορτάζ, του Περπινιάν.

Η ραγδαία εξέλιξη της ψηφιακής τεχνολογίας, το γεγονός ότι η ψηφιακή κάμερα του κινητού τηλεφώνου, μας καθιστά επίδοξους ή οιονεί φωτογράφους, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που πλήττει τον ειδησεογραφικό χώρο στο σύνολό του, αποτελούν, σύμφωνα με όσα είπαν στην «Κ» οι ομιλητές, τα δυο βασικά αίτια της «αναγκαίας μετάλλαξης» του επαγγέλματός τους.

Η εμφάνιση επίδοξων ερασιτεχνών φωτογράφων και δημοσιογράφων «της διπλανής πόρτας», πλήττει, σύμφωνα με τον Γ. Κόντο και απαξιώνει την ειδησεογραφική εικόνα, η γνησιότητα της οποίας πλέον αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο. Ωστόσο, καθώς σύμφωνα με τον Γ. Μπεχράκη, κανένα έντυπο και ηλεκτρονικό μέσο δεν επιβιώνει χωρίς τη συνδρομή ενός μεγάλου πρακτορείου, η αναγκαστική μετάλλαξη αντικατοπτρίζεται στη μεταβολή των επαγγελματικών σχέσεων: «Το Ιντερνετ μετατρέπεται σε έναν υπερ-πελάτη για τον φωτορεπόρτερ. Σε πολλές περιπτώσεις, ο πελάτης του Διαδικτύου αντικαθιστά, όσον αφορά τον freelancer φωτορεπόρτερ, τους “κλασικούς” πελάτες, τα πρακτορεία και τις εφημερίδες».

«Ο επαγγελματίας φωτορεπόρτερ δεν φωτογραφίζει ποτέ ένα συμβάν κατά τύχη, αυτό που τον διαφοροποιεί από τον ερασιτέχνη είναι η έρευνα και το βλέμμα του στον κόσμο. Ο επαγγελματίας έχει χρόνο να χτίσει το φωτορεπορτάζ του», υποστηρίζει ο Λερουά. «Την τελευταία εικοσαετία ζήσαμε την κατάρρευση της ποιότητας της φωτογραφίας που δημοσιεύεται στον Τύπο. Το πρόβλημα είναι ότι δημοσιεύονται όλο και λιγότερες φωτογραφίες ποιότητας. Στερώντας μας το μάτι του επαγγελματία φωτορεπόρτερ, τα μίντια μας κρύβουν τον κόσμο. Γι’ αυτό και το φεστιβάλ του Περπινιάν έχει πλέον 200.000 επισκέπτες ετησίως που έρχονται να δουν τις εικόνες που δεν βρίσκουν πια στα μίντια», προσθέτει.

Κρίση και δεοντολογία

Η οικονομική κρίση επιταχύνει τη διαδικασία αυτοκάθαρσης στον τομέα του φωτορεπορτάζ, όπως και σε κάθε αντίστοιχο τομέα. Ο αντίκτυπος είναι μεγάλος, και σύμφωνα με τον Κόντο, έχει οδηγήσει πολλούς φωτογράφους στην αναζήτηση άλλων επαγγελμάτων. «Σήμερα το φωτορεπορτάζ επιβιώνει χάρη στα μεγάλα πρακτορεία όπως το Reuters, το Αssociated Press, το Getty, το AFP και το EPA. Μόνο οι πολύ λίγοι και πολύ καλοί θα επιβιώσουν τελικά», προσθέτει ο Μπεχράκης.

Οι εργαζόμενοι στα μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία υφίστανται ωστόσο με ηπιότερο τρόπο τις συνέπειες της κρίσης. Ως μισθωτοί έρχονται αντιμέτωποι με το φάσμα των περικοπών, αλλά δεν έχουν φτάσει στο αδιέξοδο των ελεύθερων επαγγελματιών που πασχίζουν να πουλήσουν το υλικό τους στα φωτογραφικά πρακτορεία.

«Στην παγκόσμια αγορά οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης είχαν αρχίσει να διαφαίνονται πριν από αρκετά χρόνια. Τα τελευταία χρόνια, η κατάσταση απλώς επιδεινώθηκε με το κλείσιμο αρκετών εντύπων, τις περικοπές προσωπικού και αμοιβών. Θεωρώ ότι η έξοδος από την κρίση έχει αρχίσει, αλλά θεωρώ απίθανο να επιστρέψει η αγορά στην προγενέστερη μορφή της», υπογραμμίζει ο Κόντος.

Η νέα αυτή πραγματικότητα παραβιάζει, σύμφωνα με τον Κόντο, ηθικές και αισθητικές αξίες που αποτελούσαν την δεοντολογία του επαγγέλματος, υποβιβάζει την ποιότητα του επαγγέλματος εξυπηρετώντας πρόσκαιρα συμφέροντα.

«Το επάγγελμα του φωτοειδησεογράφου δέχεται απανωτά “χτυπήματα” στις μέρες μας, κάποτε και από τους ίδιους τους φωτογράφους, οι οποίοι καταπατούν την ηθική του φωτορεπορτάζ, αλλά και από τους πελάτες (τις εφημερίδες και τα περιοδικά) που προωθούν μέτριους, φτηνούς φωτογράφους, πολλές φορές εφοδιάζοντας τους ίδιους τους δημοσιογράφους με χαμηλής ποιότητας κάμερες, βαφτίζοντάς τους εν μια νυκτί φωτορεπόρτερ. Ταυτόχρονα καταμετρούμε ολοένα και περισσότερα κρούσματα καταπάτησης της ελευθερίας των φωτορεπόρτερ, με τους αστυνομικούς να απειλούν και να χτυπούν βάρβαρα ακόμα και τους διαδηλωτές, προκειμένου να υποδείξουν πότε και πώς θα τραβήξουμε φωτογραφίες», συμπληρώνει πικρόχολα ο Μπεχράκης.

«Το γεγονός ότι παραβιάζονται δεοντολογικοί κανόνες με κάνει να ελπίζω ότι αυτή η τάση θα είναι εφήμερη, όσο και η αξία του φωτογραφικού υλικού που διαχέεται από τα χέρια μη επαγγελματιών φωτορεπόρτερ», συμπληρώνει ο Κόντος.

Το αφιέρωμα στο σύγχρονο φωτορεπορτάζ, που πραγματοποιείται ώς τις 10 Νοεμβρίου με τη συμμετοχή του Γαλλικού Ινστιτούτου και της Γκαλερί Μαυρομιχάλη 55, περιλαμβάνει δύο εκθέσεις φωτορεπόρτερ στην Μ55. Την έκθεση της Stephanie Sinclair με φωτογραφίες για το National Geographic, και το New York Times Magazine με θέμα την «πολυγαμία στις Ηνωμένες Πολιτείες» και εκείνη του Munem Wasif του πρακτορείου VU με θέμα «Εχουμε πίστη στον Θεό».

Η εποχή των multimedia

Η αλματώδης εξέλιξη της τεχνολογίας αντικατοπτρίζεται στην σταδιακή επικράτηση του Διαδικτύου έναντι των παραδοσιακών μέσων ενημέρωσης. Η ανάπτυξη όμως του Ιντερνετ συνοδεύτηκε και από την ολοένα και μεγαλύτερη χρήση του βίντεο ως συνοδευτικού υλικού της πληροφορίας ή του κειμένου, και τον επακόλουθο παραγκωνισμό της φωτογραφίας.

Ο Γιάννης Μπεχράκης θεωρεί ότι έχει έρθει η εποχή του multimedia την οποία ο φωτορεπόρτερ δεν μπορεί να αγνοήσει, υπερασπίζεται ωστόσο με πάθος τη φωτογραφία, ποντάροντας στην καλλιτεχνική και αισθητική της αξία: «Πιστεύω ότι η καλή φωτογραφία και το καλό φωτορεπορτάζ διαθέτει μεγάλη υποβλητική δύναμη και γι’ αυτό δεν μπορεί να αντικατασταθεί από το βίντεο. Απλώς ο πήχυς έχει ανέβει πολύ».

Ο Κόντος από την πλευρά του θεωρεί ότι αυτή η εξέλιξη ευνοεί τον φωτορεπόρτερ, καθώς το βίντεο μπορεί να αναδειχθεί σε μεγάλο όπλο στα χέρια του. «Οι σύγχρονοι φωτοδημοσιογράφοι έχουν εντάξει την κινούμενη εικόνα και την παραγωγή πολυμέσων στη δουλειά τους, διευρύνοντας το δημιουργικό τους πεδίο. Εξάλλου, με αυτόν τον τρόπο έχουν τη δυνατότητα να αναζητήσουν επαγγελματικές διεξόδους και σε άλλες αγορές. Το Διαδίκτυο έχει παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτόν τον τομέα, καθώς αυτή τη στιγμή αποτελεί τον καλύτερο και τον πιο ανέξοδο τρόπο διακίνησης της εικόνας».

«Το multimedia είναι προϊόν ομαδικής δουλειάς. Δεν μπορεί ένας φωτορεπόρτερ να φτιάξει μόνος του ένα ντοκιμαντέρ για το Ιντερνετ: να τραβήξει βίντεο, να φτιάξει κείμενα και ερωτήσεις, να πάρει συνεντεύξεις και να κάνει την φωτογραφική του δουλειά», υποστηρίζει ο Λερουά. «Ο αντίκτυπος της σταθερής εικόνας δεν συγκρίνεται με την φευγαλέα εντύπωση της κινούμενης. Δεν είναι τυχαίο ότι μπορεί κανείς να ξεχωρίσει 300 εικόνες που συνοψίζουν την εποχή μας, ενώ μετά βίας δέκα βίντεο», προσθέτει ο Γάλλος.

Οι δύο Ελληνες φωτορεπόρτερ παρακολουθούν τις αλλαγές και συμφωνούν ότι στο τέλος θα επιβιώσει ο σοβαρός επαγγελματίας, αυτός που θα επιδείξει τις μεγαλύτερες ικανότητες προσαρμογής.

Η ανελέητη μάχη της επιβίωσης έχει αρχίσει για τα καλά· το φωτορεπορτάζ δείχνει, όπως λέει ο Κόντος, να απομακρύνεται από τον παραδοσιακό τρόπο παραγωγής, χωρίς ωστόσο να μεταβάλλεται ως προς την ουσία του: να προσφέρει εικόνα και πρόσωπο στην είδηση.

/ / Η Καθημερινή / /