του ∆ηµήτρη Σκάλκου*
Το διαρκές εκκρεµές της οικονοµικής ελευθερίας, έπειτα από περίπου τρεις δεκαετίες αδιάλειπτης κίνησης στην κατεύθυνση του «ανοίγµατος» των οικονοµιών και της διεθνοποίησης των αγορών, φαίνεται να κινείται αντίθετα προς την ...
κατεύθυνση της κρατικής παρέµβασης. Η συµµετοχή των πρώην ολοκληρωτικών οικονοµιών (Κίνα, Ρωσία, κ.ά.) στον παγκόσµιο καταµερισµό εργασίας και οι (αναπόφευκτες;) κρατικές παρεµβάσεις των δυτικών κυβερνήσεων για την αντιµετώπιση των συνεπειών της χρηµατοπιστωτικής κρίσης, οδηγούν στη σηµαντική ενίσχυση του ρόλου του κράτους στην παγκόσµια οικονοµία.
Η «κρίση κυβερνησιµότητας» (governability) των αναπτυγµένων δυτικών οικονοµιών και οι εντυπωσιακές επιδόσεις πολλών αναδυόµενων οικονοµιών, αναζωπυρώνουν τη συζήτηση για την αποτελεσµατικότητα και τη βιωσιµότητα των διαφόρων µοντέλων καπιταλισµού. Και κυρίως θέτουν επιτακτικά το ερώτηµα για την υπεροχή του «κρατικού καπιταλισµού» ως µοντέλου οργάνωσης µιας εθνικής οικονοµίας.
Ο προσεκτικός παρατηρητής που δεν θα περιοριστεί στην...
επιφανειακή ανάγνωση των συνήθων µακρο-οικονοµικών δεικτών (ΑΕΠ, εµπορικά ισοζύγια, επενδύσεις, κ.λπ), αναµφίβολα θα διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις για την παραπάνω άποψη. Στο διαθέσιµο χώρο αυτού του σηµειώµατος περιοριζόµαστε στις παρακάτω επισηµάνσεις:
Πρώτον, ένας ικανός αριθµός εµπειρικών µελετών δείχνουν ότι η εκκίνηση της οικονοµικής ανάπτυξης είναι µία εντελώς διαφορετική υπόθεση, και σε κάθε περίπτωση ευκολότερη, από τη διατήρησή της για µακρές χρονικές περιόδους. Η οικονοµική ανάπτυξη είναι αγώνας αντοχής και όχι ταχύτητας. Η αρχική αναπτυξιακή ώθηση των οικονοµιών του κρατικού καπιταλισµού, η οποία σε µεγάλο βαθµό υπήρξε συνέπεια µιας πρωτοφανούς κινητοποίησης πόρων, του ανοίγµατος στο διεθνές εµπόριο και της ελεγχόµενης εσωτερικής ζήτησης, αναπόφευκτα θα επιβραδυνθεί.
∆εύτερον, ο κρατικός καπιταλισµός δεν είναι οικονοµικά αποτελεσµατικός. Η πλέον επιτυχηµένη µορφή καπιταλιστικής οργάνωσης είναι ο επιχειρηµατικός καπιταλισµός, που βασίζεται στην ανάδειξη της καινοτοµίας, την ανάληψη ρίσκου και τον ανταγωνισµό. Ο κρατικός καπιταλισµός είναι ο κορπορατισµός των κατεστηµένων συµφερόντων, ο οποίος στερεί τον καπιταλισµό από τον δυναµικό και προσαρµοστικό χαρακτήρα του, παρεµποδίζοντας την αναγκαία διαδικασία της «δηµιουργικής καταστροφής» (Schumpeter). Ακόµη, ο κρατικός καπιταλισµός δεν ευνοεί τις οικονοµικά ορθές αποφάσεις. Η γνώση είναι ατελής (Hayek) και οι πολιτικές (κατευθυνόµενες) αποφάσεις των κυβερνητικών παραγόντων αναπόφευκτα περιορίζουν την οικονοµική αποτελεσµατικότητα σε αντίθεση µε τον απρόθετο συντονισµό των αγορών.
Τρίτον, ο κρατικός καπιταλισµός δεν είναι πολιτικά βιώσιµος. Ο σύγχρονος καπιταλισµός στηρίχτηκε µεταπολεµικά στη λειτουργική συνύπαρξή του µε µορφές δηµοκρατικής εκπροσώπησης ευρύτερων συµφερόντων. Με την πάροδο λοιπόν του καιρού, οι πολιτικές ελίτ των χωρών του κρατικού καπιταλισµού θα βρεθούν µπροστά στην ασφυκτική πίεση νέων οικονοµικών και κοινωνικών αιτηµάτων από τα αναδυόµενα µεσαία στρώµατα και θα πρέπει να αντιµετωπίσουν το δίλληµα της φιλελευθεροποίησης του συστήµατος ή, αντίθετα, της επιστροφής σε αυταρχικότερες µορφές διακυβέρνησης.
Συµπερασµατικά θα λέγαµε ότι, η έλξη που ασκούν τα διάφορα µοντέλα κρατικού καπιταλισµού οφείλεται περισσότερο στην προφανή αδυναµία των αναπτυγµένων κρατών να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πολιτών, παρά στην υποτιθέµενη ανωτερότητα των ανταγωνιστικών οικονοµικών µοντέλων. Στην πραγµατικότητα, η ∆ύση παραµένει το µοντέλο ανάπτυξης για τους απόκληρους πληθυσµούς του πλανήτη, όπως κατέδειξαν οι πρόσφατες δηµοκρατικές κινητοποιήσεις στα αραβικά κράτη. Ο µεγαλύτερος εχθρός των αγορών δεν είναι τα διάφορα ανταγωνιστικά κρατικά µορφώµατα, αλλά ο εαυτός τους. Η ∆ύση οφείλει να αναπτύξει εκείνους τους οικονοµικούς και πολιτικούς θεσµούς που θα επιτρέψουν τη συµφιλίωση της ανάπτυξης µε την αλληλεγγύη. Η δηµιουργία ενός νέου πλούτου των εθνών είναι το στοίχηµα του 21ου αιώνα.
* Πολιτικός επιστήµονας-διεθνολόγος, διευθυντής του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών (www.libertyforum.gr).
Το παρόν άρθρο δημοσιεύθηκε στην ελληνική έκδοση του Economist (Καθημερινή 23/2/12) στο πλαίσιο του αφιερώματος για το μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου